Fanidan O‘quv metodik majmua

Nаzоrаt sаvоllаri 
1. Hayot faoliyati xavfsizligining asosiy tushunchalari, ularning mazmuni ayting? 
2. Xavf nima uning turlarini ayting? 
3. Faoliyat xafvsizligini ta’minlash tamoyillari ва uslublarini ayting? 
4. Texnosferada xavfsizlikni ta’minlash vositalarini tushuntiring? 
5. “Inson-muhit” tizimida inson omilining o‘rni qanday? 
6. Ergonomika nima? 
7. Xavfsizlik psixologiyasiga nimalar kiradi? 
8. Hayot faoliyati xavfsizligining iqtisodiy jihatlari qanday? 
 
 
2-Ma’ruza: Hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy asoslari 
 
Reja: 
 
2.1. Hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy asoslari, mazmuni.
2.2. Ishlab chiqarishda faoliyat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha qabul qilingan asosiy qonunlar, 

---

12 
standartlar, nizomlar, qoidalar va meyoriy hujjatlar tizimi. 
2.3. Faoliyat xavfsizligi qonun-qoidalarga amal qilinishini nazorat qilish tizimi, qoida va talablarni 
buzganda tortiladigan javobgarliklar. 
 
2.1. Hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy asoslari, mazmuni.
Har qanday demokratik jamiyatda shu jamiyat taraqqiyoti qay darajada bo'lishidan qat'i nazar, o'zining 
huquqiy manfaatlaridan kelib chiqib va inson huquqlarini himoyalashga asoslangan qonun asoslari, ya'ni 
Konstitusiyasi bo'lishi zarur. Bu Konstitusiya awalo inson huquqlarini himoya qilishi, shu bilan bir qatorda 
iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar ham himoyalanishi kerak. 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga muvofiq O‘zbekistonlik har bir fuqaro erkin holda mehnat 
qilish huquqiga ega. Mehnat qilish huquqi xalq xo‘jaligini demokratik asosda tashkil qilish bilan ta’minlanadi. 
Fuqarolarga ularning millati, irqidan qat’i nazar mehnat qilish sohasida teng huquq beriladi. Konstitutsiyada 
O‘zbekiston Respublikasida ayollarga mehnat qilish, mehnatga haq olish, ijtimoiy ta’minot borasida erkaklar 
bilan teng huquq berilgan. Bu Konstitusiyaning IX bobi iqtisodiy va ijtimoiy huquqlarni himoyalashga 
qaratilgan. 36-moddada «har bir shaxs qonunda ko'rsatilgan tartibda mehnat qilish, erkin kasb tanlash, odilona 
sharoitlarda mehnat qilish va ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir» deyilgan, matn davomida «Sud 
hukmi bilan tayinlangan jazoni o'tash tartibidan yoki qonunda ko'rsatilgan boshqa hollardan (harbiy xizmat 
chog'ida, favqulodda holat sharoitida va h.k.) tashqari majburiy mehnat taqiqlanadi» deb qo'yilgan. Bu 
Konstitusiyadagi tarqoq umumiy jumlalar asosida berilgan va ishyoqmas, dangasa shaxslar uchun asosiy 
istehkom bazasi bo'lib xizmat qiladigan «barcha fuqarolar ish bilan ta'minlanadi» degan jumladan tubdan farq 
qilishi ko'rinib turibdi. 
Shu bobning 37-moddasida «Barcha yollanib ishlayotgan fuqarolar dam olish huquqiga egadirlar. Ish 
vaqti va haq to'lanadigan mehnat ta'tilining muddati qonun bilan belgilanadi», deyilgan jumla ham birmuncha 
ijobiy xususiyatlaiga ega. Dam olish huquqini ta'-minlash mana shu huquqning amalga oshirilishini 
ta'minlaydigan ijtimoiy bazaga asoslanishi kerak. Bu bandda ana shu bazani ta'minlash imkoniyatini beradigan 
qonun barpo etilishi mumkinligi belgilangan. 
38-Moddada «har kim qariganda, mehnat layoqatini yo'qotganda, shuningdek, boquvchisidan mahrum 
bo'lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta'minot olish huquqiga ega. 
Pensiyalar, nafaqalar, ijtimoiy yordamning boshqa turlarining miqdori rasman belgilab qo'yilgan 
tirikchilik uchun zarur eng kam miqdordan oz bo'lishi mumkin emas» deyilgan. 
Oldingi Konstitusiyalarda ijtimoiy ta'minlanish masalasi hal qilingani bilan uning miqdori hech kimni 
qiziqtirmas edi. Bu Konstitusiyada qo'shimcha ravishda tirikchilik uchun yetarli miqdorda belgilanishi, 
albatta, keyingin nafaqa haqidagi qonunlarda uning miqdorini oshirish imkoniyatini beradi. 
39-Moddada «har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega» deb belgilangan. 
Ilgari qabul qilingan Konstitusiyalarda bepul tibbiyot xizmatidan foydalaniladi, deyilgan edi. Ammo 
amalda tibbiyot xizmatidan, bepul foydalanish imkoniyatlari yaratilmagani sababli bu qonun tibbiyot 
sohasining inqiroziy tanglikka olib keldi. Hozir belgilangan moddada tibbiyot xizmati bo'yicha hech bir 
cheklanishlar yo'q, bunda turli-tuman tibbiyot xizmati korxonalari tashkil etilishi va jumladan, malakali 
tibbiyot xodimlari o'z shaxsiy davolash muassasalariga ega bo'lishi, bu bilan esa davolash sohasida raqobat 
vujudga keladi, aholi malakali tibbiyot xizmatidan foydalanish imkoniyatiga ega bo'ladilar. 
Mehnatni muhofaza qilishni davlat tomonidan boshqarish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasi, mehnatni muhofaza qilish sohasidagi maxsus vakolatli davlat organi, shuningdek mehnatni 
muhofaza qilish sohasida qonun hujjatlariga muvofiq ayrim vakolatlarga ega bo‘lgan boshqa davlat organlari 
tomonidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham 
amalga oshirishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi(qisqacha Mehnat vazirligi) 
mehnatni muhofaza qilish sohasidagi maxsus vakolatli davlat organidir.
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat vazirligi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga 
oshirishi mumkin.

---

13 
O‘zbekiston Respublikasining mehnat haqidagi qonunchiligi mehnat sharoitlarining yuqori darajasini, 
ishchi va xizmatchilarning mehnat huquqlarini har tomonlama muhofaza qilishni belgilaydi. 
Hayot faoliyati xavfsizligi bo‘yicha mehnat qonunchiligi - O‘zbekiston Respublikasining Mehnatni 
muhofaza qilish to’g’risidagi Qonunida va Mehnat Kodeksida mujassamlashtirilgan huquqiy meyorlar, Hayot 
faoliyati xavfsizligi, ayollar mehnati, yoshlar mehnatini muhofaza qilish, Hayot faoliyati xavfsizligi sohasida 
nazorat qilishni o‘z ichiga oladi. 
O‘zbekiston Respublikasining Mehnatni muhofaza qilish to’g’risidagi Qonuni (1993 yil 6 may, 29 
modda) yangi tahrirda 2016 yil 22 senryabrda qabul qilindi va 36 moddadan iborat qonunlar majmidir . 
O‘zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi 1995 yilning 21 dekabr kuni tasdiqlanib, 1996 yilning 
1 aprelidan boshlab amalda foydalanib kelgan mehnatga oid huquqiy munosabatlarga nisbatan qo‘llanilishi 
ko‘rsatib o‘tilgan. 
Mehnat kodeksining 1-moddasi - «Mehnatga oid munosabatlarni tartibga soluvchi normativ (me’yoriy) 
hujjatlar» ga binoan: 
O‘zbekiston Respublikasida mehnatga oid munosabatlar mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari, jamoa 
kelishuvlari, shuningdek jamoa shartnomalari va boshqa lokal me’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi. 
Mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari ushbu kodeks, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari va Oliy 
Majlis qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, O‘zbekiston Respublikasi 
Hukumatining hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Hukumatining qarorlari, davlat hokimiyatining boshqa 
vakillik va ijroiya organlari o‘z vakolatlari doirasida qabul qiladigan qarorlardan iboratdir, deb ko‘rsatiladi. 
Kodeksning XIII bobi Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida bo‘lib, bunda mehnatni muhofaza qilish 
talablari, mehnatni muhofaza qilish meyorlari, mehnatni muhofaza qilish haqida ma’lumot olish huquqi, tibbiy 
ko‘rik, Hayot faoliyati xavfsizligiga ajratiladigan mablag‘lar to‘g‘risida qonunlar kabilar ko‘rsatilgan. 
Agar xavfsiz, sog‘lom mehnat sharoitlari ta’minlanmasa, birorta korxona, sex, butun ishlab chiqarish 
qabul qilinmaydi va foydalanishga topshirilmaydi. 
Texnika va yong’in xavfsizligi borasidagi davlat siyosatida korxona va tashkilotlarning ma’muriyati 
barcha ish o‘rinlarini kerakli texnik jihozlar bilan ta’minlashi, bu o‘rinlarda Hayot faoliyati xavfsizligining 
qoida va standartlariga mos keluvchi mehnat sharoitlarini yaratishi shart. Bunday qoida va standartlarni 
Respublika standartlashtirish idoralari, Vazirliklar, Davlat nazorat organlari, Markaziy Kasaba Uyushma 
qo‘mitalari bilan kelishilgan holda tasdiqlaydi.