Fanidan O‘quv metodik majmua

Portlashga xavfli aralashma miqdorini hisoblashda quyidagi mulohazalarga e'tibor beriladi
: 
1) apparatlarning biridan avariya natijasida bino xonasiga xavfli moddaning katta miqdori to'qilishi 
mumkin; 
2) apparatdagi hamma modda tashqariga chiqariladi, bir qismi esa avariya tizimi orqali boshqa idishga 
o'tkazib yuboriladi;
3) ta'minlovchi trubalardan birida modda to'qilishi xavfi yuzaga keldi va bu oqimni to'xtatib qo'yish 
davrida ma'lum miqdorda to'qilishi mumkin, avtomatik ravishda to'xtatganda 2 min, qo'lda to'xtatganda 15 
min; 
4) to'kilgan suyuqlik yuzasida bug'lanish hosil bo'lishi mumkin. Bunday hollarda to'kilgan suyuqlik 
yuzasini hisoblaganda, agar ma'lumotnomalarda shunga tegishli ma'lumot yo'q bo’lsa, 1 m
2
yuzaga 1 
L
suyuqlik yoyiladi deb hisoblanadi; 
5) normal sharoitda idishlarning ochiq yuzalaridan va yangi bo'yalgan yuzalardan bug'lanishni e'tiborga 
olish lozim;
6) suyuqliklar va suyultirilgan gazlarning bug'lanish davrlari, shu suyuqlik va gaz to'la bug'lanishgacha 
o'tgan vaqt hisoblanadi, ammo bu vaqt 1 soatdan oshmasligi kerak; 
7) muhitda portlashga xavfli aralashma hosil bo'lishi aralashma alangalanishining quyi chegarasiga 
qarab belgilanadi. Bu zapas koeffitsiyenti 1,5 deb qabul qilinadi;
8) hamma hollarda sanoat korxonasi xonasining bo'sh hajmi, ya'ni mashina va mexanizmlar 
o'rnatilmagan hajmi hisobga olinadi yoki xonaning umumiy geometrik hajmining 80 foizi deb qabul qilinadi. 
Mashina va mexanizmlardan to'kilib, bug'lanish natijasida portlashga xavf tug'diradigan miqdor hosil 
qiladigan gaz aralashmasining alangalanishning quyi chegarasidagi hajmi quyidagi formula ordamida 
aniqlanadi: 
V
sm
=1.5G/C
qch
bunda, 
Cqch
—modda alangalanishning quyi konsentratsiya chegarasi, 
g/m
3
; 
G
—binoga tarqalib ketgan 
modda miqdori, 
g
. 
G=G
a
+G
t
bunda, 
Ga
—apparatdan to'kilgan modda miqdori, 
g; G
t
—trubopro-voddan to'kilgan modda miqdori, 
g;
Agar xona avariya shamollatish tizimiga ega bo'lsa va sistema puxta ishlovchi avtomat yurgizish 
tizimiga ega bo'lsa, unda xonaning bo'sh hajmini nt+1 marta ko'paytirib qabul qilinadi 

---

104 
Bunda, 
n
- avariya shamollatishi ta'minlayotgan havo almashish darajasi; 
t
- avariya rejimining ishlash 
davri, 
soat
. 
Sanoat korxonalarining gaz va suyuqlik bug'lar bo'yicha portlashga xavflilik toifalarini quyidagi 
tartibda aniqlanadi: 
1.Apparatdan to'kilib bug'lanish natijasida, 1,5 xavfsizlik koeffitsiyentini hisobga olgan holda 
alangalanishning quyi zichlik chegarasida portlash uchun xavfli hajmi aniqlanadi; 
2.Sanoat korxonasi xonasining mashina-mexanizmlar bilan to'ldirilmagan bo'sh hajmi aniqlanadi;
3.Avariya shamollatish rejimi aniqlanadi;
4.Hisoblab topilgan portlovchi aralashma hajmini xonaning bo'sh hajmiga nisbatan to'ldirilish foizi 
aniqlanadi; 
5.Agar hisoblab topilgan gaz havo aralashmasi xona hajmining 5 foizidan ko'p miqdorini egallasa, 
bunda bu sanoat korxonasi portlashga va yong'inga xavfli toifaga kiradi; 
6.Sanoat korxonasi xonasining 5 foizdan ortiq hajmini to'ldiradigan portlashga xavfli parning havo bilan 
aralasiimasini ta'minlaydigan suyuqlikning bug'lanish davrini aniqlaymiz

5%* 24VxCqch (k P 
m F), 
bunda, 
24
—bug'larning portlashga xavfli xona hajmining 5 % ni ta'minlash darajasini ko'rsatuvchi 
yig'indi koeflitsiyenti; 
Vx
— xonaning jihozlardan bo'sh bo'lgan hajmi, 
m
3
; Cqch
—moddaning alangalanish 
quyi konsentratsiya chegarasi; 
g/m
3
; k
—suyuqlik yuzasidagi bug'lanishning borishiga ta'sir ko'rsatadigan 
harorat va havo harakatiga bog'liq bo'lgan koeffitsiyent. 
P
—to'yingan bug'lar bosimi (suyuqlik yuzasidagi 
issiqlik bilan havo muhitining haroratidan o'rta arifmetik miqdor chiqarib tashlanadi), 
Pa; m
—moddaning 
molekular og'irligi; 
F
— suyuqlikning bug'lanish yuzasi 
m
2
. 
Agar portlashga xavfli havoning par bilan aralashmasining xona hajmiga nisbatan 5 % miqdori, 
shamollatishning ishlashini hisobga olmasdan hisoblansa yoki shamollatish butunlay ishlamasa, unda suyuqlik 
yuzasining havo harakati yo'q hisoblanib, K=l qabul qilinadi. 
Avariya shamollatishi ishlagan holda, u ta'minlagan havo harakati tezligi hisobga olinadi va k miqdori 
ma'lumotnomadan olinadi. 
Bir necha suyuqliklardan tashkil topgan aralashmaning parlanish davrini aniqlaganda aralashma 
tarkibiga kirgan moddalaming miqdoriy bosimi qo'yiladi, aralashmaning alangalanish quyi chegarasi 
Sm 
(g/m
3
), Le
-Shatele formulasi asosida aniqlanadi. 
C
m
= 100/(q
1
/C
1
+ q
2
/C
2
+ ... + q
i
/C
i
), 
bunda, 
q
1
, q
2
 qi
-aralashma moddalari har birining miqdori, hajmiga nisbatan foiz hisobida. 
C
1
, ... Ci
—
aralashmadagi har bir moddaning alangalanish chegaralari, 
g/m
3
. 
Agar xonadagi portlashga xavfli aralashmaga xona hajmining 5 foizini bir soatdan kam bo'lgan vaqtda 
to'ldirgan bo'lsa, bunday sanoat korxonasi yong'inga va portlashga xavfli toifaga kiradi. 
Agar aralashma miqdori portlashga va yong'inga xavfli bo'lgan xonaning 5 foizdan oitiq hajmini 
qoplashga yetarli bo'lgan miqdorga yetmasa yoki bu miqdorga yetish vaqti 1 soatdan ortiq vaqtga to'g'ri kelsa, 
unda bu sanoat korxonasining toifasini aniqlaganda moddaning xossasiga asosan, uning xonani qoplashini 
hisobga olgan holda, portlash xavfi yo'q hisoblanadi.