Fanidan o‘quv – uslubiy majmua

2.  Maktabgacha  tayyorlov  guruh  bolalarini  savodga  o‗rgatishda 
multimedia  texnologiyalarini  tatbiq  etish. 
Maktabgacha  tayyorlov  guruhlari 
bolalarini savodga o‗rgatishda multimedia texnologiyasidan foydalanish, asosan 
uch tomonlama amalga oshiriladi.  
1.
 
Kompyuter  va  uning  dasturlari  yordamida  didaktik  vositalar 
tayyorlanadi hamda Internet va masofali ta‘lim ashyolaridan foydalaniladi.  
2.
 
Kompyuter ishtirokida bevosita dialog metodi asosida bolalarga yangi 
material  o‗rgatiladi.  Shuni  ta‘kidlash  kerakki,  6-7  yoshli  bola  kattalar  kabi 
kompyuterda ishlashga qodir emas. Shuning uchun, MTMlarda yangi materialni 
                                                           
28. Adilova S. Multimedia va ularni ta`lim jarayonida qo‘llash // Pedagogikta`lim-T.: TDPU, 2001. № 2. 
-B. 20-21.
 
 

---

o‗rganishda  bevosita  dialog  metodidan  foydalanish  maqsadga  muvofiqdir.  Bu 
holda kompyuter didaktik vosita manbai rolini o‗ynaydi.  
3.
 
Bilvosita  dialog  –  virtual  axborot  muhitida  kompyuter  bilan  dialog 
asosida  multimedia  texnologiyasi  amalga  oshiriladi.  Bunda  material  bolalar 
tomonidan  mustaqil  o‗rganiladi,  o‗tilgan  material  mustaqil  takrorlanadi, 
mashqlar mustaqil bajariladi, multimediali kompyuter o‗yinlari mustaqil amalga 
oshiriladi va  bola  mashqlarni, komyuter qo‘ygan  vazifalarni,  o‗yinlarni  takror-
takror  bajarib,  qo‗yilgan  mashg‘ulot  maqsadiga  erisha  oladi.  Bu  holda 
multimedia  texnologiyasidan  foydalanganda  kompyuter  ta‘lim  manbai  rolini 
o‗ynaydi.  Maktabga  tayyorlov  guruhlarini  savodga  o‗rgatishda  multimedia 
texnologiyasidan  foydalanishning  asosiy  va  yetakchi  shakli  mashg‘ulotdir. 
Mashg‘ulotlar  «Bolajon»  dasturi  asosida,  belgilangan  rejalar  asosida  olib 
boriladi.  Yangi  mashg‘ulotlarni o‗rgatishga  qaratilgan, tekshiruvchi  -  sinovchi, 
majmuaviy  «sayohat»  yoki  «ekskursiya»  va  «kompyuterli  o‗yin»  shakllariga 
bo‗linadi.  
Mashg‘ulotning o‗yin shakli.  
Tarbiyachi-pedagog bolalarni kompyuter ro‗parasiga joylashtiradi. 
Kompyuter  xotirasiga  joylashtirilgan  materiallarni  monitor  ekraniga 
chiqaradi. Bolalarning diqqati ekranga chiqqan materialga qaratiladi. Tarbiyachi 
va  bolalar  o‗rtasida  dialog  (savol-javob)  boshlanadi.  Bolalar  tarbiyachi 
(pedagog)  bergan  topshiriqni  mustaqil  bajaradi.  O‗rganilgan  material 
mustahkamlanadi.  Bolalarning  mashg‘ulot  davomida  olgan  bilimi  baholanadi. 
O‗rganilgan material bo‗yicha uyga topshiriq beriladi.  
Mashg‘ulot 
mazmuni. 
Multimedia 
texnologiyasidan 
foydalanib 
o‗tkaziladigan  mashg‘ulotlar  kompyuter  texnologiyasiga  asoslanadi.  Shuning 
uchun,  multimedia  texnologiyasiga  asoslangan  mashgulotlarni  kompyuter 
mashg‘uloti, deb ham atash mumkin. Kompyuterli mashg‘ulotlarning aksariyati 
birlashgan mashg‘ulotlar shaklida o‗tkaziladi. 

---

Yuqorida  ta‘kidlanganidek,  mashg‘ulot  davomida  tarbiyalanuvchilarning 
kompyuter  oldida  15  daqiqadan  ortiq  o‗tirishi  mumkin  emasligi  e‘tiborga 
olinishi kerak. Shuni ta‘kidlash kerakki, «Maktabgacha yoshdagi bolalar ta‘lim-
tarbiyasiga  qo‗yilgan  Davlat  talablari»da  ham  bolaning  kompyuterda 
shug‘ullanishi  15-20  daqiqa  etib  belgilangan.  15  daqiqaga  rejalashtirilgan
 
material o‗tib bo‗lingach, 15-20 daqiqali oraliq bosqichi o‗tkaziladi. 
Ushbu  oraliq  bosqichida  tarbiyalanuvchilarning  toliqishini  hisobga  olib, 
kompyutersiz  amalga  oshiriladigan  mashg‘ulot  o‗tkaziladi.  Kompyutersiz 
o‗tkaziladigan  ushbu  oraliq  mashg‘ulotlarda,  mavzuga  tegishli  og‘zaki  savol-
javoblar,  topishoqlar,  turli  mazmundagi  o‗yinlar,  amaliy  tadbirlar  (masalan, 
qaychi  bilan  harflar  qirqish,  qog‘ozda  yozishga  o‗rgatish)  o‗tkaziladi. 
Shuningdek,  she‘r,  ashula  aytiladi  va  jismoniy  mashqlar  bajariladi.  Jumladan, 
ko‗z toliqishini bartaraf etuvchi ko‗z gimnastikasi - bir necha daqiqa davomida 
ko‗zni  ochib  yumish,  xonaning  burchaklariga  navbatma-navbat  nazar  tashlash 
kiradi.  Oraliq  bosqichdan  so‗ng  yana  15  daqiqali  asosiy  mashg‘ulot  davom 
ettiriladi.  
Yangi  bilim  berishda  bevosita  dialog  metodidan  foydalanishni  maktabga 
tayyorlov  guruhlari  bolalarining  yoshlari  (6-7),  ularning  fikrlash  darajalari  va 
boshqa xususiyatlarini e‘tiborga olishni taqozo etadi. Bevosita dialog metodidan 
foydalanilgan holda kompyuter didaktik vositalar manbai rolini o‗ynaydi. 
Virtual  akxorot  muhitida  kompyuter  bilan  (bilvosita)  dialog  metodining 
algortmi: 
1.
 
Kompyuter  bola  (tarbiyalanuvchi)ga  -  topshiriq,  savol,  mashqni 
bajarish yoki o‗yinni bajarishni buyuradi. 
2.
 
Bola (tarbiyalanuvchi) topshiriqni bajaradi. 
3.
 
Kompyuter  topshiriq  bajarilishining  to‗g‘ri  yoki  noto‗g‘riligini 
bildiradi. 
4.
 
Noto‗g‘ri bo‗lsa, takroriy bajartiradi. 
5.
 
Kompyuter bolaning bilimini baholaydi. 

---

Kompyuterda  ishlovchi  bola  mashqlarni  va  kompyuter  qo‗ygan 
vazifalarni,  o‗yinlarni  takror-takror  bajarib,  maksadiga  erisha  oladi,  chunki 
kompyuter - «bag‘ri keng» va «toqatli, sabrlidir». Bola xato qilgan taqdirda ham 
xatoni  o‗zi  tuzatgunga  qadar  hech  kim  unga  tanbeh  bermaydi.  Ammo  bolalar 
kompyuterda  mustaqil  ishlagan  hollarda  ham  ularning  harakatlari  doimo 
tarbiyachi nazoratida bo‗ladi. 
Bevosita  dialog  asosida  o‗tkazilgan  mashg‘ulotda  15  daqiqa  uzluksiz 
monitor  ekraniga  qaragan  va  bolalar  kompyuterdan  uzoqroq  «sichqoncha»  va 
klaviatura  kabellarining  uzunligi  masofasida  joylashgan  holda  bolalarning  95 
foizi  15-20  daqiqadan  so‗ng  toliqishlari  yo‗qolganini  bildirdilar.  Multimediali 
kompyuter texnologiyasining ta‘lim-tarbiya berish metodikasini bayon qilishdan 
oldin uning quyidagi ikki jihatiga e‘tibor berish kerak: 
1)
 
agar  u  yoki  bu  multimedia  vositasi  tarbiyalanuvchilarga  bayon  etib 
borilmasdan namoyish etilsa, u oddiy multfilm bo‗lib qoladi. 
2)
 
agar  tarbiyachi  multimedia  vositasini  namoyish  etish  davomida  uni 
tahlil  etib  (tushuntirib,  bayon  etib)  borsa,  ta‘lim  jarayonini  aks  ettirib, 
multimedia texnologiyasiga aylanadi. 
Agar  MTMdagi  kompyuterlar  soni  5-6  dan  ortiq  bo‗lsa,  mashg‘ulot 
frontal  ravishda,  bitta  bo‗lsa,  undan  navbatma-navbat  foydalanilgan  holda 
o‗tkaziladi.  Bunday  holda  taklif  etilgan  birinchi  tarbiyalanuvchi  tarbiyachi 
tomonidan  berilgan  savolga  to‗g‘ri  javob  bera  olmasa,  ikkinchisidan  so‗raladi. 
Agar  MTMlarda  proyektor  va  ekran  (yoki  elektron  doska)  bo‗lsa,  tarbiyachi 
mashgulotni «kompyuter-elektron doska» usulidan foydalanib olib boradi.  
15-20  daqiqali  ikkinchi  bosqichdan  so‗ng,  uchinchi  bosqichda  birinchi 
bosqichda  kompyuterdan  foydalanib,  o‗rganilgan  materiallar  savol-javob 
asosida  mustahkamlanadi  va  tarbiyalanuvchilarning  bilimlari  baholanadi. 
Mashg‘ulot oxirida uyga vazifa beriladi. Tarbiyalanuvchilarga uyga beriladigan 
topshiriqlar  kundalik  turmushda  uchraydigan  masalalardan  bo‗lishi  maqsadga 
muvofiq.  

---

Mashg‘ulotning  texnologik  xaritasi.  Maktabga  tayyorlov  guruhlarida 
mashg‘ulotlar garchi dars shaklida o‗tkazilmasa-da, tarbiyachi u yoki bu mavzu 
materiali  bo‗yicha  o‗ziga  mashg‘ulotning  texnologik  xaritasini  tuzib  olishi 
kerak.  Xaritada  mashg‘ulot  mavzusi,  maqsadi  va  vazifalari,  mashg‘ulot 
mazmuni,  mashg‘ulotni  amalga  oshirish  texnologiyasi,  kutiladigan  natijalar, 
kelgusi ishlar, uyga vazifalar aks etishi kerak