Fanidan ochiq dars ishlanmasi. Mavzu: “Кo’payish хillari”

Dars ning rejasi :
Yangi mavzu bayoni:

Ko‘payish tirik organizmlarning genetik axborotdan foydalangan holda
o‘ziga o‘xshaganlarni yarata olish xususiyatidir. Tirik organizmlarning ko‘ -
pa yish xususiyati tufayli tur doirasida avlodlar almashinuvi uzluksizligi
ta’minlanadi. Ko‘payish jarayonida genetik materialning xilma-xil kombinatsiyalari
hosil bo‘lishi tufayli yangi irsiy belgilarga ega organizmlar paydo
bo‘ladi. Bu esa tur ichida xilma-xillikni ta’minlovchi omildir.
Tabiatda ko‘payishning ikki xil turi: jinssiz va jinsiy ko‘payish farqlanadi:
Jinssiz ko‘payish. Jinssiz ko‘payish tabiatda keng tarqalgan bo‘lib, bir
hujayrali va ko‘p hujayrali organizmlarda kuzatiladi.
Jinssiz ko‘payishga xos xususiyatlar: ko‘payishda faqat bitta ona organizm
ishtirok etadi, somatik hujayralar yordamida amalga oshadi, mitoz jarayoniga
asoslangan, hosil bo‘lgan yangi organizm ona organizmning genetik jihatdan


Jinssiz ko‘payishning evolutsiyadagi ahamiyati. Qulay sharoitda individlarning
tez va ko‘p nasl qoldirishini ta’minlashdir. Lekin jinssiz ko‘payishda
organizmning yangi muhit sharoitiga moslanishni ta’minlovchi genetik
axborotning o‘zgarishi, almashinishi va xilma-xillikning ortishi kuzatilmaydi.
Shuning uchun ham ko‘pchilik organizmlar nafaqat jinssiz balki jinsiy usulda ham ko‘payadi.
Bir hujayralilarning jinssiz ko’payishi. Oddiy binar
bo‘linish prokariot organizmlarda
kuzatiladi. Prokariot hujayraning halqasimon DNKsi
replikatsiyalanadi, hujayra o‘rtasida to‘siq hosil
bo‘lib, hujayra ikkiga bo‘linadi . Bir
hujayrali sodda hayvonlardan amyoba, evglena,
infuzoriya kabi hayvonlarning binar bo‘linishi mitoz
jarayoniga asoslangan.



Infuzoriya tufelkaning binar bo‘linishi

Bezgak paraziti hayot siklida shizogoniya – ko‘p bo‘linish sodir bo‘ladi. Hujayra yadrosi bir necha marta mitoz bo‘linib, yosh hujayralarni hosil qiladi.

Xlorella, xlamidomonada kabi suvo‘tlari, zamburug‘lar sporalar orqali ko‘payadi. Sporalar mitoz usulida hosil bo‘ladigan gaploid hujayralar bo‘lib, tarqalishga xizmat qiladi.