Фанидан маъруза матни

10.6 – расм. Насос станциясининг напорини аниқлаш. 
Лекин расмда кўрсатилгандек, 
C
H
Z
Z
g
P
g
P
1
1
0
0
0
0
0
0
;
0
;
0
;
бунда 
Р
а
/ g
– атмосфера босимига мос келувчи баландлик, м 
Н
С
– сўриш баландлиги, м. 

---

У ҳолда 
C
H
Z
Z
g
P
g
P
1
1
0
0
0
0
0
0
;
0
;
0
;
формула қуйидаги кўринишга келади. 
C
C
h
g
H
g
P
g
P
2
2
1
1
1
1
C
C
h
g
H
g
P
g
P
2
2
1
1
1
1
асосида таъкидлаш мумкинки, 1 – 1 кесимда, яъни насоснинг 
кириш қисмидаги босим қуйи бъеф юзасига таъсир қилаѐтган атмосфера босимидан кичик бўлиши 
лозим. Акс ҳолда 
Р
1-1
/ g
0 бўлади, лекин бундай бўлиши мумкин эмас, чунки бу ҳолда оқим 
яхлитлиги бузилади. 
Демак,
C
C
h
g
H
g
P
2
2
1
1
қоидасига амал қилиниши лозим. Бунда Р
а
0,1МП қийматига эга бўлганлиги учун 
м
hc
g
Н
С
10
2
2
1
1
бўлиши керак. 
2 – 2 ва 3 – 3 кесимлардаги энергия ўзгаришини ҳам Бернулли тенгламаси орқали 
ифодалаймиз. 
h
Z
g
g
P
Z
g
g
P
3
3
2
3
3
3
3
2
2
2
2
2
2
2
2
2
Бунда, 
Г
H
Z
g
P
g
P
3
3
3
3
3
3
;
0
;
2
У ҳолда 2 – 2 ва 3 – 3 кесимлардаги энергия ўзгаришини қуйидагича ѐзиш мумкин. 
б
Г
h
H
g
P
Z
g
g
P
2
2
2
2
2
2
2
2
Бунда 
h
б
- босим қувуридаги 2 – 2 ва 3 – 3 кесимлар оралиғидаги напор йўқолиш 
қийматларининг йиғиндиси, 
Н
Г
– босим баландлиги, м. 
Насосдан чиқаришдаги энергияни ифодалаш учун 
Р
2-2
/ g
қийматини аниқлаш лозим. 
g
Z
h
H
g
P
g
P
b
Г
2
2
2
2
2
2
2
2
Насоснинг тўла напори 
H = E
2-2
– E 
1-1
= 
;
2
2
2
1
1
1
1
2
2
2
2
2
2
2
c
H
g
g
P
Z
g
g
P
;
1
1
2
2
1
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
с
h
h
Г
H
Hc
g
c
h
g
Hc
g
Pa
Z
g
g
Z
б
h
Г
H
g
Pa
H
 
Унда 
h
қ 
= 
h
С 
+ 
h
б
сўриш ва босим қувурларидаги напор йўқолиш қийматлари 
йиғиндиси, боғланишни қуйидагича ѐзамиз. 

---

Н = Н
Г
+
h
қ
Шундай килиб, насос станциясининг тўла напори унинг геометрик напори билан қувурлар 
тизимидаги напор йўқолиш қийматлари йиғиндисига тенг. 
Юқори ва қуйи бьефларда сув сатҳлари тез – тез ўзгариб турганда геометрик напорнинг 
ўрта вазни қийматлари Н
ур.ваз
аниқланади. Бу кўрсаткичдан электр энергияси сарфини ҳисоблашда 
фойдаланилади. 
Бундан ташқари геометрик напорнинг минимал ва максимал қийматлари ҳам мавжуддир. 
Н
Г
min 
қийматидан насосларнинг ўрнатилиш баландлигини ҳисоблашда, Н
Г
max 
қийматидан эса 
насослар сув бериш унумдорлигини аниқлашда фойдаланилади. 
Ўртача вазнли геометрик напорни қуйидаги формула билан аниқлаш мумкин 
i
i
i
Г
i
i
Г
ваз
ур
t
Q
t
H
Q
H
.
бунда 
Qi 
ва 
Нi
– 
t
i 
 
суғориш даврларига мос келувчи сув бериш унумдорлиги ва геометрик 
напор қиймати, м; 
Н
Г
i
– геометрик напор юқори ва пастки бъеф сув сатҳлари фарқи сифатида аниқланади.
Н
Г
i
= ЮБСС
i
- ПБСС
i
Пастки бъеф сув сатҳи ўзгариши сув манбаи сатҳининг йиллик ўзгариши қийматлари 
асосида аниқланади. 
Кўп ҳолларда сув келтирувчи ва сув узатиш иншоотлари бир хил ўлчамдаги канал 
кўринишда бўлади. Бундай ҳолларда сув сатҳи ўзгариши
Q = f(h)
графиги асосида аниқлаш 
мумкин, бунда яна шуни таъкидлаш лозимки, геометрик напор қиймати сув сарфининг ҳар қандай 
қийматларида доимий бўлади, яъни Н
Г
=соnst. 
Демак, бу ҳолда 
Н
ур.ваз
= const.
Агар сув сатҳлари ўзгариши амплитудаси 2 метрдан ошмаса, Н
Г
қийматини максимал ва 
минимал геометрик напорларнинг ўртача қийматига тенг қилиб олиш мумкин, яъни 
H
Г 
= 
2
min
max
Г
Г
H
H
Қувурлар системасидаги напор йўқолиш қиймати насос станция лойиҳаси тузилгунга қадар 
тақрибан аниқланади. 
Лойиҳалаш тажрибаси шуни кўрсатадики, маҳаллий қаршиликлардаги напор йўқолиш 
қийматини тахминан 1,0 – 1,2 м қабул қилиш мумкин. Узунлик бўйича йўқолган напор қиймати 
қуйидаги формула билан аниқланади. 
h
қ
 = i L
k 
,
м
i
– йўқолган напорнинг солиштирма қиймати, 
i 
= 0, 003 ... 0, 004 м 1 м узунликдаги қувур учун, 
L
k
– қувурлар узунлиги, км. 
НС нинг қуввати унинг сув бериш унумдорлиги ва напори қийматларига боғлиқ ҳолда 
аниқланади. НСда фойдали қувват ва истеъмол қувватлари
аниқланади. 
N
фой
= g Q
НС 
Н;
Вт
Насос станциясининг истеъмол қуввати ѐки N
НС
қуйидагича ҳисобланади. 
кВт
H
Q
g
N
ТАР
ДВ
Н
HC
HC
1000
Бунда 
Н
– насос ФИК; 
ДВ 
– двигатель ФИК; 
ТАР 
– энергия тақсимлаш тармоғи ФИК. 
Тоза сув учун қувват қийматини қуйидаги формула билан ҳисоблаш мумкин. 
кВт
H
Q
N
ТАР
ДВ
Н
HC
HC
1000
81
,
9

---

НСнинг фойдали иш коэффиценти 
ТАР
ДВ
Н
HC
HC
H
Q
g
N
1000
да кўрсатилгандек 
т ар
дв
н
нс
боғланиш билан аниқланади.