Фани бўйича ўҚув-услубий мажмуа

Кластер усулида жорий қилинган инновацион технологияларни иқтисодий самарадорлиги.

Инновацион технологияни халқ хўжалигига тадбиқ қилишда иқтисодий самарадорликни қуйидаги усулларда баҳолаш мумкин:
Янги техника ва технологияларни жорий этиш учун унинг иқтисодий ва ижтимоий самарадорлигни аниқлаш керак. Шу сабабли янги техника ва технологияларни жорий этиш асосида ишлаб чиқаришида юқори кўрсаткичларга еришиш учун техник чора-тадбирларнинг қайси бири фойдали эканлигини аниқлаш зарур.
Фан-техника тараккиёти тадбирлари иқтисодий самарасини ҳисоблаш тартиби услубий кўлланмаларда изохлаб берилган.
Уларга қуйидагилар киради:
- капитал қўйилмаларнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш бўиича намунали методика;
- халқ хўжалигида янги техника, ихтирочилик ва рацио-нализаторлик тавсифларидан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш методикаси;
- корхоналар ва ишалб чиқариш бирлашмалари бошқару-вининг автоматлаштирилган тизимининг иқтисодий самарадор¬лигини ҳисоблаш методикаси;
- бошқарувнинг автоматлаштирилган тизими самарадор¬лигини;
- мехнатни илмий ташкил этиш, яъни МИТ бўиича тадбир-чораларнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш методикаси;
- атроф-муҳитни муҳофаза этиш бўйича чора-тадбирлар¬ни амалга ошириш учун сарфланган харажатларнинг иқтисо¬дий самарасини аниқлаш учун вактинчалик методика.
Ундан ташқари, тармоқ вазифалари, илмий-текшириш институтлари, лойиҳа ташкилотлари, олий ўқув юртлари ҳам методик материаллар тайёрлашлари мумкин.
У қандай қилиб аниқланади? Янги ишламаларни иқтисодий самарадорлиги барча ишлаб чиқариш тармоқларида, илмий-текшириш институтларида, лойиҳалаш таш-килотларида тегишли тадбирларни аввалги йиллардаги ўзлаштириш натижаларини ифодаловчи хужжатлар асосида аниқланади. Илмий-техникавий тадбирларнинг кўп йиллик тажрибаларига асосланган турли кўрсаткичлар, жумладан, машина ва техникавий воситаларни ишлаб чиқиш хамда улардан фойдаланиш натижасида еришиладиган йиллик иқтисодий самарадорлик қуйидагича аниқланади:

Бу ерда: 3₁ва 3₂ — мавжуд ва янги техника ёрдамида махсулот бирлигини ишлаб чиқариш харажатлари;
а — янги техникавий воситаларнинг сифатини, нисбий афзаллигини ифодаловчи коеффициент бўлиб:


ҳисобланади.

Бу срда: Қ₁ ва Қ₂ — мавжуд ва янги техникавий воситалар бирлиги ёрдамида йил давомида ишлаб чиқарилган махсулот ҳажми;

П₁ ва Р₂ — мавжуд ва янги техникавий воситалар кийма-тида уларни тиклаш учун ажратмалар салмои;
П — янги цхникадан фойдаланиш даврида еришиладиган самарадорлик. У қуйидаги формула ёрдамида аниқланади:

Бу срда: - мавжуд ва янги цхникадан фойда­ланиш давридаги жорий харажатлар;

— мавжуд ва янги цхникадан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган капитал қўйилмалар;
Е — капитал қўйилмаларининг норма даражасидаги са­марадорлик коеффициенти;
А₂ — янги техника жорий этилгандан кейин унинг ёрдами билан ишлаб чиқариладиган махсулот ҳажми;
С — янги цхникани лойиҳалаштириш харажатлари.
Янги техника самарадорлигини ҳисоблаш қиёсий самара-дорликни аниқлаш тамойилларига асосланади. янги цхникадан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш методикаси асосида амалга оширилади.
Бу мстодикага биноан иқтисодий самара қуйидаги форму­ла ёрдамида ифодаланади:

Бу срда: С — йиллик иқтисодий самара, сўм; — янги техника ёрдами билан тайёрланган махсулот бирлигига сарфланган катгирилган харажатлар (Т+Е_нх К);

А₂—ҳисобот йилида янги техника ёрдамида ишлабъ чиқа-рилган маҳсулотнинг йиллик ҳажми.
Янги техника ва цхнологиянинг иқтисодий самарадорли­гини режалаштириш ва башорат қилишда унинг бир қатор асосий техник-иқтисодий кўрсаткичларга, жумладан фойданинг кўпайиши, меҳнат унумдорлигининг ошиши, меҳнат, моддий ва капитат сиғимининг пасайиши, махсулот таннархининг камайишига таъсир этиши ҳисобга олинади. Масалан, янги махсулот-ни ишлаб чиқариш ҳисобига олинадиган режали фойданинг кўпайиши қуйидаги формула билан аниқланади:

Бунда: — келгуси даврда фойданинг ошиши (сўм

ҳисобида);
— корхона улгуржи баҳоси ва янги маҳсулот бирли-гининг ишлаб чиқариш таннархи;
— корхона улгуржи баҳоси ва алмаштириладиган маҳсулотнинг янги техниканинг жорий этилгунгача бўлган йил-даги таннархи (сўм ҳисобида);
— келгуси даврда ишлаб чиқариладиган янги мах­сулот ва янги техниками жорий этишгача бўлган йилдаги ал­маштириладиган махсулот хажми (сўм ҳисобида).