Fan: Texnologiya Sinf

4-bosqich.
Yangi mavzu bayoni:
O’qituvchi: Har bir inson yaratuvchanlik ishqi bilan yashaydi. U ilm olish va hunar egallashga harakat qiladi. Chunki bilim va hunar uning daimiy yo’ldoshi va boyligidir. ” Hunarli kishi aslo xo’r bo’lmas, ” deydi xalqimiz.
O’zbek xalqi qadimdan qo’l xunarmandchiligi sirlarini egallab kelgan. Jumladan, o’zbek xotin-qizlari mohirlik bilan kashta, jiyak, do’ppi, so’zana kabilarni tikish bilan shug’urlanganlar.
Kiyim inson yaratgan ixtirolar ichida eng qadimiysidir. Shuningdek, har bir insonning ziynati bo’lgan liboslar, uning jamiyatdagi darajasini ham bildiradi. O’zining uzoq va boy o’tmishiga ega liboslar tarixi hech kimni befarq qoldirmasa kerak?. Dastlab liboslar tashqi muhitdan himoya vazifasini bajargan bo’lsa, keyinchalik asrlar osha zamon talabi va insoniyat ehtiyoji tufayli u o’z ko’rinishini o‘zgartirib borgan. Endilikda liboslar nafaqat himoya vazifasini, balki insonning odob-axloqini, millatini, estetik didini, moda va uslub borasidagi tanlovini hamda kiyinish madaniyatini ifodalaydi.
Ma’lumki, har bir davr libosi o‘sha zamon va har qaysi millat madaniyatining ko‘zgusidir. Zero, har bitta millat libosiga qarab turli davrlarda kishilarining kiyinish borasidagi odob me’yorlarini bilib olish mumkin. O’z navbatida biz liboslarni ikki guruhga ajratamiz: milliy va zamonaviy. Milliy liboslar har bir millatning o’z qiyofasini aks ettiradi. Shuboisdan har bir millatning o’z libosi va o’zgacha ko’rki bor. Ajdodlar tomonidan yaratilib, asrlar davomida sayqallanib kelingan liboslar milliy meros namunasidir. Zamonaviy liboslar esa davrlar silsilasida kashf etilgan yangiliklar sirasiga kiradi. Bugungi kunda zamonaviy liboslar xususida so’z ketganda bevosita “moda” tushunchasi va moda olami yaqqol ko’zga tashlanadi
Oʻzbek milliy kiyimi — Oʻzbek xalqining milliy oʻziga xos xususiyatlarini aks ettiruvchi qadimgi davrlarda yaratilgan va hozirgi kunlarda foydalaniladigan, madaniyati va tarixi bilan uzviy bogʻliq boʻlgan kiyimlar. Har bir mintaqa uchun oʻziga xos farq va xususiyatlar mavjud.
O‘zbek milliy kiyimining ko‘p asrli boy tarixi bor. Unda xalqimizning o‘tmishi, iqlim sharoitimiz, turmush tarzimiz ko‘zguda aks etgandek ifoda topgan. Mahalliy urf-odatlar, ayniqsa, ayollar kiyimida yaqqol seziladi. Kiyimning shakli, bichimi, ranglari ba bezaklariga ko‘ra ayolning qaysi viloyatdan ekanligi, ijtimoiy mavqei, yoshi, oilaviy ahvoli to‘g‘risida bilib olish mumkin bo‘lgan.
O‘zbek ayollari kiyimi ko‘ylak, lozim, mursak, to‘n, peshmat, kamzul ba nimchalardan ba ko‘chalik kiyim – paranji-chachbondan iborat bo‘lgan. Bosh kiyimlari – turli usulda o‘raladigan ro‘mollar, oyoq kiyimlari esa maxsi-kabush bo‘lgan.
Ko‘ylaklar — to‘g‘ri bichimli, keng ba uzun, deyarli yerga tegib turadigan, etagi biroz kengaygan, yenglari to‘g‘ri va uzun bo‘lgan. Ayollar ko‘ylaklarining turlaridan biri «oldi ochiq ko‘ylak» bo‘lib, oldi qismida belgacha to‘g‘ri qirqimi bo‘lgan. Ko‘ylaklarning oldidagi tik kesimlar maxsus to‘qilgan yoki gazlamadan ishlangan bog‘ichlar bilan bog‘langan. Aytishlaricha bu odat Fotima onamizdan meros bo‘lib, ular o‘g‘illari Hasan ba Husaynlar halok bo‘lishganida, ularning kiyimlaridan tasma shaklida bo‘laklar yirtib olib, ko‘ylaklariga bog‘ich qilib olgan ekanlar.
Qizlar ba yosh bolalar yoqa o‘mizi ko‘ndalang– yelkadan yelkagacha qirqimli ko‘ylak kiyishgan. Bu ko‘ylaklar «kipti», «kiptakli ko‘ylak» deb atalgan (fors. Kift –yelka). Bunday ko‘ylak «mullacha ko‘ylak» deb ham atalgan, chunki uni ko‘pincha mullalar, eshonlar, madrasa talabalari ham kiyishgan.
Qadimgi to‘g‘ri bichimli ko‘ylaklar yengining tagiga boshqa rangdagi gazlamadan to‘rtburchak shaklida «hishtak»lar tikilgan. Ba’zan boshqa rangdagi hishtaklar bolalar ko‘ylaklariga ham tikilgan, bu uzoq kutilgan, «tilab olingan» farzand ma’nosini bildirgan. Qadimda yosh ayollar ba kichkina bolalar ko‘ylaklarining etaklari bostirilmaganligi kabi yuqoridagi irimga ham ilohiy ma’no berilgan.
1900-chi yillarga kelib Toshkent ayollari orasida oldi koketkali, ko’krak qismi burmalangan, «shapang yoqa» deb atalgan qaytarma yoqali «ko’krakburma ko‘ylak»lar keng tarqalgan. Keksa ablod bu urfga yanada ko‘proq norozi bo‘lgan. SHunga qaramay «ko’krakburma ko‘ylak»lar asta-sekin ommabiy rabishda qabul qilina boshlagan ba an’anabiy to‘g‘ri bichimli, tik yoqali ko‘ylaklar qatorida o‘zbek milliy ko‘ylagi sifatida hozirgacha saqlanib qolgan.
Ustki kiyimning qadimiy turlaridan peshbon, mursak, to‘n, keyinchalik peshmat, kamzul ba nimchalar ma’lum. Ustki kiyimlarning XIX asrga kelib yo‘q bo‘lib ketgan qadimiy turlaridan biri peshbondir. Aytishlaricha peshbon ham mursakka o‘xshab ketadigan ustki kiyim turi bo‘lgan, faqat uning yoqasi ham bo‘lib, yenglari nisbatan uzunroq bo‘lgan ba mursakdan farqli o‘laroq, uning ziylariga jiyak tikilmagan. Tadqiqotlarga ko‘ra, peshbon kelinlar yopinchig‘i sifatida ishlatilgan (tojikcha peshband – yuzini to‘subchi yoki peshbon – yuzini asrobchi ma’nolarini anglatgan so‘zlardan kelib chiqqan bo‘lsa kerak.) XIX asrning boshlarida oddiy chopon yoki mursak ko‘rinishida bo‘lgan peshbon, asr o‘rtalariga kelib ro‘mol shaklini olgan.


5-bosqich.
Yangi mavzuni mustahkamlash





6-bosqich.
Darsni yakunlash.
Dars davomida faol qatnashgan o’quvchilarni baholab, rag’batlantirish.
7-bosqich.
Uyga vazifa: Milliy ko’ylak yoqa o’mizini modelini yaratib kelish