Fan tarixi

Xulosa. Ulug'bek davlat arbobi, matematika, geometriya, falakiyot, tarix fanlarida qilgan olamshumul kashfiyotlari bilan ilm-fan sahifalarida o'chmas iz qoldirdi. Shuning uchun ham u barcha avlodlarning taxsiniga sazavor bo'ldi.

Ulug'bekning aniq fanlardan boshqa ilmlarga ham rag'bati zo'r edi. U she'riyat va musiqa bilan ham shug'ulllangan. Olimning tarix ilmi taraqqiyotiga qo'shgan zo'r ulushi shubhasiz beqiyodir.

Ulug'bek saroyida tarjima ishlari ham yaxshi yo'lga qo'ygan bo'lib, bir talay qimmatli asarlar arab va fors tillaridan o'zbek tiliga tarjima qilgan.

Ulug'bekning o'zi ham bir necha mashhur asarlari bilan ilm fanga salmoqli hissa qo'shgan. Uning “Ziji jadidi Kuragoniy” asari falakiyot ilmining ajoyib maxsullaridan biri sifatida Sharq mamlakatlaridagina emas, balki Ovrupo, Ameriqada ham katta shuhrat topdi. Uni jahon ilmiy jamoatchiligiga yetkazishda olimning shogirdi Alouddin Ali Qushchi (1404-1474) va ma'rifatparvar temuriy Abdulqosim Boburning (145-1457) xizmati katta bo'ldi. Adulqosim Bobur 1450 yili Samarqand podshosi sulton Abusayid berib yuborgan “Ziji jadidi Kuragoniy” nusxasini ko'paytirishni buyuradi. Ali Qushchi esa boshqa noyob kitoblar bilan qo'shib, 1471 yili Turkiyaga olib ketadi va shu yul bilan uning Ovrupaga ham tarqalishiga sabab bo'ldi.

Ulug'bekning bu asari XYII-XYIII asrlarda Ovrupo munajimmlari uchun ham muhim dastur bo'lib hizmat qildi. 1643 yilda Oksford universitetidan J. Grevs tayyorlagan nusxasini nashr etdi. Shuningdek, Ulug'bekning ilmiy merosini ingliz Sharqshunosi T.Xayd, fransuz astronomlari J.Delambr (1749-1822), L. Sediyo, nemis astronomi K.Petres keyinchalik, Brokkelman va boshqa yevropalik olimlar atroflicha o'rgandilar, Zijini esa turli tillarda va Ovropaga, Ameriqa qit'alarining turli shaharlarida chop ettirdilar. Turkiya, Eron, Afg'oniston. Hindiston va Ovrupa mamlakatlarining olimlari Ulug'bekning tadqiqot usullaridan foydalandilar, uning rasadxonasiga o'xshatib rasadxonalar qurdilar.

Ulug'bek yashagan davr, uning ilmiy va madaniy merosini Rus olimlaridan V.V.Bartold o'rgandi. Arxeolog V.L.Vetkin 1908 yili Ulug'bek rasadxonasi xarobalarini topdi. 1996 yilda A.Ahmedov tomonidan o'zbek, rus va ingliz tillarida “Ziji jadidi Kuragoniy” asari tarjima qilinib, Amir Temur yubileyining 660-yilligi munosabati bilan Fransiyada katta olqishlarga sazovor bo'ldi.

Bundan tashqari Ulug'bekning hayoti va faoliyati haqida pyesa, (M.Shayxzoda “Mirzo Ulug'bek”); roman (O.Yoqubov “Ulug'bek xazinasi”) va boshqalar yaratilgan. Ulug'bek hayoti va faoliyati haqida muhim ma'lumotlar Buriboy Ahmedovning asarlarida berilgan. Tarixchi tomonidan 1994 yilda nashr etilgan “Mirzo Ulug'bek” asari bu borada muhim ahamiyatga ega.

1. 
   Mirzo Ulug’bekning hayoti va ilmiy faoliyati haqida nimalarni bilasiz?
   
2. 
   Mirzo Ulug’bek davridagi tarixiy jarayonlar haqida so’zlab bering.
   
3. 
   Mirzo Ulug’bekning “Ziji Jadidiy Kurag’oniy” asari qachon yaratilgan va nechta qismga bo’linadi?
   
4. 
   Ulug’bek rasadxonasi qachon qurilgan?
   
5. 
   Ulug’bekning fojeali o’limi haqida nimalarni bilasiz?
   
6. 
   Ulug’bek rasadxonasida faoliyat ko’rsatgan olimlardan kimlarni bilasiz?