Fan bo‘yicha qisqacha izohli lug`AT. Bilish, anglash

---

FAN BO‘YICHA QISQACHA IZOHLI LUG`AT.

 

 

            Bilish, anglash-

dunyo haqidagi yangi bilimlar hisoblanadigan subekt va obektning o`zaro ta’sirini, 

voqelikning ruxiyatda qayta ta’sir etilishi va aks ettirish jarayonidir.

 

 

            Dars- 

ma’lum maqsad asosida, belgilangan vaqtda alohida, bi

r xil yoshdagi o`quvchilar, yoshlar bilan 

o`qituvchi raxbarligida olib boriladiganta’lim jarayoni.

 

 

             Darslik- maxsus ravishda o`quvchilar uchun yozilgan kitob darslik deb ataladi. 

 

             Shaxs dinamikasi 

–

 kishining ontogenetik rivojlanishini o`z ichiga olgan holda subektning xususiyatlari 

va sifatining vaqtga nisbatan o`zgarish jarayoni. 

 

          Shaxsiy fazilat 

–

 shaxs tomonidan o`zining axloqiy, ruxiy va ishchanlik qobiliyatining ijtimoiy 

ahamiyatini, jamiyatdagi o`rnini anglay olish xususiyati. 

 

            Evristik 

–

 ilmiy tadqiqotning mantiqiy usullari va metodik ko`rsatmalari. 

 

            Empirik 

–

 tajribaga asoslangan. 

 

            Empirik bosqich 

–

 

tadqiqot obekti to`g`risida har tomonlama tasavvur xosil qilish, ta’lim amaliyot

i, 

ilmiy bilimlar saviyasi va xodisalar moxiyatiga erishishga bo`lgan talab o`rtasidagi ziddiyat, ilmiy muammoni 

nomlash. 

 

           

O‘z

-

o‘zini baholash –

 shaxsning o`z psixologik sifatlari, xulqi, yutuqlari va muvaffaqiyatsizliklari, qadr-

qimmati, kamchiliklarini baholay olishi. 

 

          O`qitish 

–

 

ta’lim oluvchining bilish faoliyatini boshqarishga qaratil­gan o`qituvchining faoliyati.

 

 

           

O‘qitish –

 

1) ta’limning o`ziga xos usuli bo`lib, shaxsga nazariy va amaliy bilimlar berish jarayonida 

unin

g rivojlanishi ta’minlanadi; 2) talaba va o`qituvchi, talabaning boshqa talabalar bilan aloqasi natijasi 

ularoq atrof-muxit, uning qonuniyatlari, taraqqiyot tarixi va ularning o`rganilish usullarini bilishning 

muntazam boshqarilish jarayoni. 

 

---

         

O‘qi

sh

–

 o`quvchinnng o`z qobiliyati, bilimi, malaka va ko`nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan xarakat 

 

         O`quv-bilish faoliyati 

–

 insoniyat tomonidan to`plangan madaniy boylikni egallash bilan bog`liq faoliyat. 

 

         O`quv  faoliyati -   shaxsning  yangi  bilim,   malaka   va   ko`nikmalarni egallash jarayoni. 

 

          O`qituvchining innovatsion faoliyati 

–

 ijtimoiy pedagogik fenomen bo`lib, ijobiy imkoniyatni aks 

ettirish, kundalik faoliyatdan chetga chiqishdir. 

 

         

Ta’lim vazifasi –

 

ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlanish vazifalari.

 

 

          

Ta’lim turla

ri 

–

 

ta’lim metodi, ta’lim berish, izohlash

-namoyish etish asosida o`qitish, bilimlarni 

mustaqil egallash, dasturlashtirilgan ta’lim, o`quv jarayonini algoritmlash, differensiatsiyali hamda 

indnvidual ta’lim va boshqalar.

 

 

        Talabalarni kasbga yo`naltirish-talabalarga kelajakda o`z kasblarini aniqlab olish  uchun    yordam    

ko`rsatishga    qaratilgan   ijtimoiy-iqtisodiy,   psixologik,   pedagogik,   tibbiy-biologik   va  ishlab   chiqarish 

texnik tadbirlarnnng asoslangan tizimi. 

 

       Pedagogikaning nazariy vazifasi-  ilg`or va yangi pedagogik tajribalarni o`rganish. 

 

      Pedagogikaning texnologik vazifasi -  pedagogik xodisalar holatini aniqlash; bashorat qilish sathi 

–

 

pedagogik faoliyatni ekspremental tadqiq qilish va shu asosda pedagogik voqelikni yaratish modellarini 

o`rnatish; loyiha sathi- pedagogik faoliyatning nazariy konsepsiyasi, uning mazmuni va xarakteri asosida 

ularga muvofiq metodik materiallar (o`quv reja, dastur, darslik va o`quv ko`llanmasi, pedagogik 

tavsiyanomalar) ishlab chiqish; yaratuvchilik sathi 

–

 pedagogik fan yutuqlarini takomillashtirish va qayta 

rejalashtirish maqsadida ta’lim amaliyotiga tatbiq etish; reflsktik tuzatma (korrektirovka) sathi –

 ilmiy 

tadqiqotlar natijalarining ta’lim va tarbiya amaliyotiga singib ketish

ini baholash. 

 

          Pedagogik jarayon 

–

 

ta’lim masalalari, uning taraqqiyotini hal qi­lishga qaratilgan, maxsus tashkil 

etilgan pedagog va tarbiyalanuvchilarning maqsadli o`zaro munosabatlari. 

 

Pedagogik jarayon tamoyillari 

–

 pedagogik faoliyatni tashkil etishning asosiy talablari bilib, u pedagogik 

jarayonning yo`nalishini ko`rsatadi va uning qonuniyatlarini ochib beradi. 

 

---

          Pedagogik texnika

–

 

 

1)

 

Har bir ta’lim oluvchiga va jamoaga pedagogik ta’sir o`tkazishning samarali qo`llash uchun zarur 

bulgan malaka va ko`nikmalar majmuasi; 

 

2)

 

Har bir ta’lim oluvchi va jamoaning faolligini pedagogik jihatdan ta’minlash uchun zarur bo`lgan 

malaka va ko`nikmalar. 

 

 

         Malaka 

–

 muayyan toifadagi vazifalarni hal qilish imkoniyatiga ega bo`lgan mutaxassisning kasbiy 

pedagogik tayyorgarligi darajasi va turi. 

 

          Masala 

–

 pedagogik jarayonning asosiy birligi, o`ziga xos tizimidir. U voqelikni bilish va qayta yaratish 

zaruriyati bilan bog`liq tafakkur qilinadigan pedagogik vaziyatdir. Ta’lim qatnashchilarining ma’lum bir 

maqsadini ko`zlagan ta’lim va tarbiyadagi moddiylashtirilgan vaziyatdir.

 

 

          Mahorat 

–

 pedagogik jarayonni bilish, uni tashkil eta olish, xarakatga keltira olish (A.S. Makarenko), 

pedagogik jarayonning yuqori samaradorligini belgilovchi shaxsning ish sifati va xususiyatlari sintezi. 

 

          Muloqot 

–

 

ta’lim oluvchilarn

ing maqsadlari hamda ularning birgalikdagi faoliyatlari mazmunidan kelib 

chiqadigan o`zaro aloqalarni o`rnatish va rivojlantirishni, bir-birini anglash va qo`llab-quvvatlashni tashkil 

etishning ko`p qirrali jarayoni. 

 

          Tizim 

–

 shaxsni rivojlantiri

sh va yaxlit pedagogik jarayon­ni birlashtirgan ta’limning o`zaro bog`langan 

tashkiliy tuzilmasi. 

 

          Psixologiya 

–

 

I) shaxsning obektiv borliqni faol aks ettirish jarayonini o`rganuvchi fan; 2) ma’lum bir 

faoliyat turining o`zaro shartlangan psixik jarayonlar to`plami; 3) psixika, xarakter xususiyati, ko`ngil xazinasi. 

 

          Ratsionalizatsiya 

–

 metodlarni takomillashtirish. 

 

          Releksatsiya 

–

 kuchli xayajon va jismoniy zo`riqishdan so`ng yengil yurish, tinchlanishning umumiy 

holati. 

 

---

          Suhbat 

–

 kuzatuv juda yetarli darajada aniq, bo`lmagan zarur axborotni olish uchun qo`llanadigan 

tadqiqot metodi. 

 

          Tadqiqot obekti 

–

 ziddiyat va muammoli vaziyat tug`diruvchi, bilishga qaratilgan ilmiy taxlilga muxtoj 

obekt. 

 

          Tadqiqot predmeti 

–

 bevosita o`rganilishi lozim bo`lgan va amaliy yoki nazariy jihatdan muhim 

ahamiyat kasb etadigan obektning mohiyati, ma’lum bir tomoni, xususiyati.

 

 

          

Ta’lim –

 

I) shaxsning jismoniy va ma’naviy shakllanishining yagona jarayoi, ijti

moiy etalonlarning 

ijtimoiy ong sifatida u yoki bu darajada qayd qilingan, tarixan shartlangan ideal timsollarga ongli 

yo`naltirilgan ijtimoiylashish jarayoni; 2) muayyan bilimlarni egallash g`oyaviy-axloqiy qadr, malaka, 

ko`nikma, axloq meyorlariga qarati

lgan jamiyat a’zolarining ta’lim va tarbiyasi vazifasini bajaradigan nisbiy 

mustaqil tizim     

 

         Tarbiya 

–

 

1) shaxsning ma’naviy va jismoniy holatiga muntazam va maqsadga muvofiq, tasir etish; 2) 

pedagogik jarayonda ta’lim maqsadlarini amalga oshir

ish uchun pedagog va tarbiyalanuvchilarning maxsus 

tashkil etilgan faoliyati. 

 

          Tafakkur 

–

 inson aqliy faoliyatnning oliy shakli, insonlarni o`rab olgan duyodagi o`zaro bog`langan 

narsa va hodisalarni bilish jarayoni, muhim xayotiy jarayonlarni xi

s qilish va muammolarni hal qilish, ma’lum 

bo`lmagan voqea hodisalarni qidirish, kelajakni ko`ra olish. Tafakkur, tushuncha, hukm, xulosa shakllarida 

namoyon bo`ladi. 

 

Boshlang‘ich professional ta’lim –

 

YUNESKO tashkiloti tomonidan qabul qilingan ta’limnin

g xalqaro standart 

tasniflagichi (keyingi o‘rinlarda xalqaro tasniflagich deb ataladi) 3

-

darajasiga mos keluvchi ta’lim dasturlari;

 

 

Kasb 

–

 

maxsus tayyorgarlik va ish tajribasi natijasida ma’lum bir sohada mehnat faoliyatni amalga oshirish 

uchun lozim bo‘lgan nazariy bilimlar, amaliy ko‘nikma va malakalar majmuasini egallagan, jismoniy 

imkoniyat, aqliy qobiliyat va huquqlari ta’minlangan mehnat faoliyati (mashg‘uloti)ning turidir;

 

 

Kasbiy kompetensiya 

–

 

bilim, ko‘nikma va amaliy tajriba asosida kasbiy faoli

yatga tegishli vazifalarni 

bajarishda faoliyat yuritish qobiliyati; 

 

---

Kasb-hunar maktabi 

–

 xalqaro tasniflagichning 3-

darajasiga mos keluvchi ta’lim dasturlari asosida 9

-sinf 

bitiruvchilarini ijtimoiy qo‘llab

-

quvvatlashga qaratilgan boshlang‘ich professional ta’lim bosqichida kadrlar 

tayyorlaydigan ta’lim muassasalari;

 

 

Kvalifikatsiya 

–

 

kasbiy mahorat darajasi yoki pog‘onasi kasbiy talablarning muayyan pog‘onasiga muvofiqligi 

darajasi; 

 

Kollej 

–

 xalqaro tasniflagichning 4-darajasigacha mos keluvch

i ta’lim dasturlari asosida kadrlar 

tayyorlaydigan vazirliklar va idoralar tizimida faoliyat ko‘rsatadigan ta’lim muassasalari;

 

 

Kompetensiya 

–

 

bilim, ko‘nikma, malaka va shaxsiy sifatlar majmui;

 

 

Ko‘nikma –

 muayyan vazifani bajarish uchun egallangan qobiliyat; 

 

Mutaxassislik 

–

 

biror kasb doirasida ma’lum bir faoliyat turi uchun maxsus tayyorgarlik va amaliy tajribasi 

bilan erishilgan zarur bilim, ko‘nikma va malakalar majmui;

 

 

Professional standart 

–

 

xodimga ma’lum bir kasbiy faoliyat turini, shu jumladan,

 

ma’lum bir mehnat 

funksiyasini bajarish uchun zarur bo‘lgan malaka talablari;

 

 

Professional ta’lim –

 

ta’lim oluvchilarda ma’lum bir mutaxassislik va kasblar bo‘yicha kasbiy 

kompetensiyalarni shakllantiradigan va rivojlantiradigan uzluksiz ta’lim tizimi;

 

 

Tabaqalashtirilgan ta’lim dasturi –

 

xalqaro tasniflagichning tegishli darajalariga muvofiq boshlang‘ich, o‘rta 

va o‘rta maxsus professional ta’limda kadrlar tayyorlash uchun kasb yoki mutaxassisliklarning murakkablik 

darajalari, o‘qitish muddatlari bir

-bir

idan farq qiladigan ta’lim dasturi;

 

 

Ta’lim dasturi –

 

professional ta’lim muassasasi bitiruvchisiga muayyan egallagan kasb yoki mutaxassislik 

bo‘yicha kasbiy faoliyatni malakali bajarish imkonini berishga qaratilgan professional ta’lim tayyorgarligining 

as

osiy mazmunini aniqlovchi ta’lim standartlari, o‘quv rejasi, o‘quv fanlari (modullar) dasturlari, malaka 

amaliyot dasturlaridan iborat hujjatlar to‘plami;

 

 

Ta’lim standarti –

 

ta’lim hajmi va mazmunini, bitiruvchilar umumiy va kasbiy kompetensiyalarini 

shakllantirishning zarur va yetarli darajasini, kadrlar tayyorlash sifatini nazorat qilishni hamda baholash 

darajalarini belgilaydigan meyorlar va talablar majmui; 

---

 

Texnikum 

–

 xalqaro tasniflagichning 5-

darajasigacha mos keluvchi va oliy ta’lim tizimi bilan 

in

tegratsiyalashgan ta’lim dasturlari asosida kadrlar tayyorlaydigan hamda oliy ta’lim muassasalari huzurida 

faoliyat yuritadigan ta’lim muassasalari;

 

 

Umumiy kompetensiya 

–

 

bilim, ko‘nikma va amaliy tajriba asosida kasbiga yaqin faoliyat turlarining 

ko‘pchiligi uchun umumiy bo‘lgan masalalarni hal etishda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish qobiliyati;

 

 

O‘rta maxsus professional ta’lim –

 xalqaro tasniflagichning 5-

darajasiga mos keluvchi ta’lim dasturlari;

 

 

O‘rta professional ta’lim –

 xalqaro tasniflagichning 4-

darajasiga mos keluvchi ta’lim dasturlari;

 

 

O‘qitishning dual tizimi –

 

ta’limning nazariy qismi ta’lim muassasasida va amaliy qismi ish joylarida tashkil 

etiladigan o‘qitish turi;

 

 

O‘quv rejasi –

 

professional ta’limning muayyan kasbi yoki mutaxassisligi bo‘yicha o‘quv faoliyati turlari, 

o‘quv fanlari (modullari) va kurslari hamda malaka amaliyotlari tarkibi, ularni o‘rganish izchilligi, soha va 

tarmoqlarda ish turlarining mavsumiyligini hamda soatlardagi hajmini belgilaydigan hujjat; 

 

O‘q

uv dasturi 

–

 

professional ta’lim o‘quv rejasiga kiritilgan fanlar va amaliyotlarning mazmuni, o‘qitishning 

maqbul usullari, axborot manbalari ko‘rsatilgan hujjat;

 

 

O‘quv jarayonining grafigi –

 

ta’lim jarayonining ketma

-ketligi va almashuvchanligini, attest

atsiya va ta’til 

vaqtlarini belgilovchi hujjat.