Falsafiy yondashuv dinning vujudga kelishini insonning tabiiy va ijtimoiy hodisalami bilishga ehtiyoji bilan tushuntiradi. Nemis faylasufi Gegel (1770-1831) dinga insonning Absolyut ruhga munosabati sifatida qaragan

Falsafiy yondashuv dinning vujudga kelishini insonning tabiiy va ijtimoiy hodisalami bilishga ehtiyoji bilan tushuntiradi. Nemis faylasufi Gegel (1770-1831) dinga insonning Absolyut ruhga munosabati sifatida qaragan. Uning fikriga ko‘ra din ham, falsafa ham Absolyutga erishishga intiladi, ammo turlicha tarzda, din - obrazlar yordamida, falsafa esa - mantiqiy tushunchalar yordamida. Gegel dinni anglashda aql-idrokning hal qiluvchi ahamiyatini ta’kidlab: “Tafakkur dinga ziyon yetkazadi, din tafakkur bilan qancha kamroq bog‘lansa, shunchalik mustahkam bo'ladi, degan fikr o‘taketgan yanglishdir. Bu anglashilmovchilik oliy ma’naviy munosabatlami mutlaqo tushunmaslikdan kelib chiqadi”, deb yozgan. Gegel ratsionalist bo‘lib, dinda uni aw alo ratsional soha qiziqtirar edi, shu sababli u dinning asosi aql, deb hisoblardi. Faqat aql din mohiyatining tub ildizlarini idrok etadi. U mavhum Xudo, Mutlaq G ‘oya, Absolyut Ruhdir. Gegel nazaridagi Xudo - aql va tushunchada anglab yetilgan g‘oya, mutlaqlik, mohiyatdir11. Fikr va tushuncha bilan idrok etilishi sababli dinning hissiy jihati keyingi o‘ringa, ya’ni diniy tajribaning kechinmalari qatoriga o‘tib qoladi. Shunday qilib, dinning ratsional jihatini mutlaqlashtirish tufayli din faqat falsafa o‘rganadigan predmetga aylanib qoladi. Bu yondashuv boshqa gumanitar va ijtimoiy fanlaming dinni o‘rganish borasidagi imkoniyatlarini ko‘p jihatdan cheklab qo‘yadi. 18 Nemis klassik falsafasining vakili I.Kant dinda eng aw alo, aql layanchini ko‘rdi, uning aqliy ibtidoga egaligini ta’kidlaydi. Kantdan farqli ravishda, nemis teologi va faylasufi F.D.E.Shleyermaxer diniy c’tiqodning emotsional tomoni bilan, uning psixologik aspekti bilan qiziqdi. Din falsafasini o‘rganishda uch asosiy yo‘nalish bir-biridan ajratiladi: 1) dunyoning umumiy falsafiy xaritasi kontekstida dinning mohiyatini ajratish va o‘rganish; 2) dinning u yoki bu pozitsiyasini falsafiy jihatdan tanqid qilish yoki, aksincha, asoslash; 3) diniy tilni mantiqiy tahlil qilish. Din falsafasi taqqoslash, sintez va analiz, abstraktlashtirish, umumlashtirish singari aqliy amaliyotlaming boy xazinasidan unumli foydalanadi. Bilishning bunday operatsiyalaridan o‘xshatish usulida, kauzallik usulida, ya’ni sabab-oqibat munosabatlarini aniqlashga yo‘naltirilgan usulda, shuningdek, dinni o‘rganishning strukturfunksional usulida foydalaniladi. Dinni bilish falsafiy usulining kuchli tomoni uning beg‘arazligi va mantiqiyligidadir. Bu uni ilmiy usulga yaqinlashtiradi. Ammo turli falsafiy maktablar dinga turlicha, hatto, butunlay qarama-qarshi inunosabatda bo‘ladilar. Gegel uchun “falsafa haqiqiy teologiyadir”. Materialistik falsafaga ko‘ra, “din xalq uchun afyundir”. 1950-yillarda AQShda saentologiya diniy-falsafiy ta’limotiga asos solgan R.Xabbard nazarida din falsafasi biologiya, psixologiya va din elementlarini birlashtiruvchi “ruhiy salomatlik” fanidir. Shunday qilib, faqatgina falsafiy usul yordamida din haqida obyektiv bilimga ega bo'lish mumkin emas.

TEOSOFIYa (yun. theos — xudo va sophia — donishmandlik, bilim) — keng maʼnoda — eng zoʼr ilohiy sirlarni ochishga daʼvo qiluvchi har qanday diniy taʼlimot. Shaklsiz, yagona, hamma narsani qamrab oluvchi xudo haqidagi, barcha narsalarning ilohiy mohiyati haqidagi tasavvurlar Teosofiyaning nazariy asosini tashkil etadi. Gʼayritabiiy va narigi dunyodagi kuchlar bilan bevosita aloqa bogʼlash mumkinligini tan olish T. ni spiritizm va okkulьtizma olib boradi. Tor maʼnoda — rus yozuvchisi Ye. P. Blavatskaya (1831— 91) va uning tarafdorlarining liniy taʼlimoti boʼlib, unda buddizm va boshqa sharq taʼlimotlaridagi mistika okkulьtizm va noortodoksal xristianlik elementlari bilan qoʼshilib ketgan.

“Inson qachondan beri Xudoga ishonib keladi?”, “Din qachon paydo boʼldi?” kabi savollar doimo olimlarni qiziqtirib, oʼylantirib kelgan. Mazkur izlanishlar necha asrlardan beri davom etib kelayotgan boʼlsa-da, hali hanuz bu borada bir toʼxtamga kelinmagan. Umumiy maʼnoda, bugungi kunda fanda dinlarning shakllanishi tarixiga oid ikki xil qarash mavjud.Birinchi qarashga koʼra dinning paydo boʼlishi bevosita insoniyatning yaralishi bilan bogʼliq. Xudo ilk insonlarni yaratishi bilan ularga Oʼzini tanitdi, natijada inson ilk dinga eʼtiqod qila boshladi. Bunday qarash fanda “teologik yondashuv” deb nomlanadi. Bugun mavjud boʼlgan har qanday din oʼzining tarixini insoniyat yaralishi –ilk inson bilan bogʼlashini koʼrishimiz mumkin. Jumladan, islom dinida –Odam va Havvo, yahudiylik va xristianlikda –Аdam va Yeva, zardushtiylikda –Govmard, sintoizmda –imperator Mikado va boshqalar. Mazkur taʼlimotlar dinlarning muqaddas manbalarida bayon qilingan. Teologik yondashuvga koʼra, turli buyumlarga sigʼinish va koʼpxudolik, jumladan animizm, totemizm, fetishizm va shomonlik yakkaxudolilikdan keyin yuzaga kelgan.“Teologiya” atamasi (“deus” –Xudo, “logos” –taʼlimot) qadimgi Yunonistonda paydo boʼlgan va dastlab hech qanday falsafiy yukka ega boʼlmagan. “Teologiya” soʼzi ilohlar toʼgʼrisidagi dostonlarda qoʼllanilgan, bunday asarlarning mualliflarini esa teologlar deb atashgan. Аrastu “teologiya” atamasidan falsafaning muayyanqismini belgilash uchun foydalanib, mazkur atamani sharhlashda burilish yasadi. U nazariy falsafani matematika, fizika va teologiyaga ajratdi. Аrastu ilohiyot ilmini “birinchi falsafa”, oliy mushohada fani yoki “oliy falsafa” deb nomladi. U ilohiyot ilmini borliq, uning ibtidosi va mavjudligi sabablari toʼgʼrisidagi fan sifatida belgilab berdi.

Teosofiya nima? Ta'rif, kelib chiqishi va e'tiqodi (30 yil 2019 sentyabr)
Teosofiya qadimgi ildizlarga ega bo'lgan falsafiy harakatdir, ammo bu atama ko'pincha XIX-asrning ikkinchi yarmida yashagan rus-german ruhiy lideri Yelena Blavatskiy tomonidan asos solingan teosofik harakatni anglatadi. Bir qator ruhiy kuchlarni, jumladan telepatiya va xayolparastlikni da'vo qilgan Blavatskiy butun umri davomida ko'p sayohat qilgan. O'zining katta asarlariga ko'ra, unga Tibetga sayohatlari va turli ustalar yoki mahatatlar bilan suhbatlaridan so'ng koinot sirlari to'g'risida tasavvur berilgan.
Hayotining keyingi davriga kelib, Blavatskiy Teosofik Jamiyat orqali o'z ta'limotini yozish va tarqatish uchun tinimsiz mehnat qildi. Kompaniya 1875 yilda Nyu-Yorkda tashkil etilgan, ammo tezda Hindistonga, so'ngra Evropaga va AQShning qolgan qismlariga tarqaldi. O'zining eng yuqori cho'qqisida bu falsafa juda mashhur edi, ammo XX asr oxirlarida Jamiyatning faqat bir necha bo'limlari qoldi. Ammo teosofiya Yangi asr dini bilan chambarchas bog'liq va ko'plab kichik ruhiy yo'naltirilgan guruhlar uchun ilhomdir.
Asosiy tortish yo'llari: teosofiya
Teosofiya qadimgi dinlar va afsonalarga, ayniqsa Buddizmga asoslangan ezoterik falsafadir.
Zamonaviy teosofiya bu mavzu bo'yicha ko'plab kitoblar yozgan va Hindiston, Evropa va Amerika Qo'shma Shtatlarida Teosofik Jamiyatni tuzgan Xelena Blavatskiy tomonidan asos solingan.
Teosofik jamiyat a'zolari butun hayotning birligiga va barcha odamlarning birodarligiga ishonadilar. Ular, shuningdek, mavhumlik, telepatiya va astral sayohat kabi mistik qobiliyatlarga ishonadilar.
kelib chiqishi
Yunoncha teosofiya (xudo) va sofiya (donolik) dan qadimgi yunon gnostiklari va neon-Platonistlar kuzatilishi mumkin. Bu manikeyliklar (qadimgi Eron guruhi) va "bid'atchi" deb ta'riflangan bir necha o'rta asrlarga ma'lum edi. Ammo teosofiya hozirgi zamonda muhim harakat emas edi, chunki Madam Blavatskiy va uning tarafdorlari tomonidan uning hayoti davomida va hattoki hozirgi kunda ham katta ahamiyatga ega bo'lgan mashhur teosofiya versiyasi paydo bo'ldi.
Yelena Blavatskiy, 1831 yilda tug'ilgan, murakkab hayot kechirgan. Hatto yosh bo'lganida ham u sir tutish qobiliyatidan tortib, aqlni o'qishdan tortib, astral sayohatgacha bo'lgan turli xil ezoterik qobiliyat va tushunchalarga ega ekanligini ta'kidlagan. Yoshligida Blavatskiy ko'p sayohat qildi va ko'p yillar Tibetda nafaqat qadimgi ta'limotlar bilan, balki yo'qolgan Atlantika qit'asining tillari va asarlari bilan o'rtoqlashadigan o'qituvchilar va rohiblar bilan birga o'qiganini aytdi.
Helena Blavatsky. 1875 yilda Blavatskiy, Genrix Chelk Olkott, Uilyam Quan sudyasi va boshqalar Birlashgan Qirollikda Teosofik Jamiyatni tuzdilar. Ikki yil o'tgach, u "qadimgi donolik" va uning g'oyalariga asoslangan Sharq falsafasini tavsiflovchi "Isis ochildi" deb nomlangan muhim bir falsafa kitobini nashr etdi.
1882 yilda Blavatskiy va Olkott Adyarga (Hindiston) yo'l olishdi va u erda xalqaro shtab-kvartirasini tashkil etishdi. Hindistonda Evropaga qaraganda Hindistonda ko'proq qiziqish paydo bo'ldi, chunki asosan teosofiya Osiyo falsafasiga (asosan Buddizmga) asoslangan edi. Ikkisi kompaniyani ko'proq filiallarni o'z ichiga olgan holda kengaytirdi. Olkott butun mamlakat bo'ylab ma'ruzalar o'qidi, Blavatskiy Adyarga qiziqqan guruhlarni yozdi va uchrashdi. Tashkilot shuningdek, AQSh va Evropada bo'limlar ochdi.
1884 yilda Britaniya Psixik Tadqiqotlar Jamiyati tomonidan e'lon qilingan hisobotda Blavatskiy va uning kompaniyasining firibgarligi haqida xabar berilganidan keyin tashkilot muammolarga duch keldi. Keyinchalik munosabatlar bekor qilindi, ammo ajablanarli emas, bu munosabatlar teofofik harakatning o'sishiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Ammo jahldor Blavatskiy Angliyaga qaytib keldi va u erda o'zining "asari", "Maxfiy doktrina" ni o'z ichiga olgan falsafasi bo'yicha katta hajmdagi asarlarni yozishda davom etdi.
1901 yilda Blavatskiy vafotidan keyin Teosofik Jamiyat ko'plab o'zgarishlarga duch keldi va teosofiyaga qiziqish pasayib ketdi. Ammo, butun dunyo bo'ylab bo'limlari mavjud bo'lgan, hayotiy harakat bo'lib qolmoqda. Shuningdek, u boshqa zamonaviy harakatlar, shu jumladan 60-70-yillarda teosofiyadan kelib chiqqan Yangi asr harakati uchun ilhom bo'ldi.

E'tiqod va amaliyotlar

Teosofiya dogmatik bo'lmagan falsafa bo'lib, a'zolar shaxsiy e'tiqodi tufayli qabul qilinmaydi va quvib chiqarilmaydi. Shunga qaramay, Yelena Blavatskiyning teosofiyaga oid asarlari ko'p jildlarni to'ldiradi, jumladan qadimiy sirlar, mavhumlik, astral sayohat va boshqa ezoterik va mistik g'oyalar.
Blavatskiyning yozuvlarida bir nechta manbalar, shu jumladan dunyoning qadimgi afsonalari mavjud. Teosofiya tarafdorlari buyuk falsafa va tarix dinlarini o'rganishga da'vat etiladi, ayniqsa Hindiston, Tibet, Bobil, Memfis, Misr va qadimgi Yunoniston kabi arxaik e'tiqod tizimlariga. Bularning barchasi umumiy manba va umumiy elementlarga ega deb ishoniladi. Bundan tashqari, nazariy falsafaning aksariyati Blavatskiyning unumdor tasavvurida paydo bo'lganligi ehtimoldan yiroq emas.
Teosofik jamiyatning o'z konstitutsiyasida belgilangan vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  Odamlar orasida koinotga xos bo'lgan qonunlar haqidagi bilimlarni tarqatish
  
• 
  Bularning barchasining muhim birligi to'g'risida bilimlarni targ'ib qiling va bu birlik asosiy xususiyatga ega ekanligini namoyish eting
  
• 
  Erkaklar o'rtasida faol birodarlikni shakllantirish
  
• 
  Qadimgi va zamonaviy dinni, ilm-fan va falsafani o'rganing
  
• 
  Odamlarda tug'ma kuchlarni o'rganing
  

Asosiy ta'limotlar

Teosofiya jamiyatining ta'kidlashicha, eng asosiy ta'limot, Teosofik Jamiyatning fikriga ko'ra, hamma odamlar bir xil ruhiy va jismoniy kelib chiqishga ega, chunki ular "aslida bir xil va bir xil mohiyatga ega va bu mohiyat bitta - cheksiz, yaratilmagan va abadiydir. biz uni Xudo yoki tabiat deymiz. "Bu birlik natijasida" hech narsa ... biron bir millatga yoki odamga boshqa barcha xalqlarga va barcha odamlarga ta'sir qilmasdan ta'sir eta olmaydi. "
Uchta teosofiya ob'ekti
Blavatskiy asarida aks etgan uchta teosofiya ob'ekti: U irq, e'tiqod, jins, kasta yoki rang farqiga ega bo'lmagan holda, insoniyatning umumiy birodarlikning yadrosini tashkil qiladi.
Qiyosiy din, falsafa va fanni o'rganishni rag'batlantiradi
Tushuntirib bo'lmaydigan tabiat qonunlarini va odamlarda yashirin kuchlarni o'rganing
Uch asosiy taxmin
Blavatskiy o'zining "Maxfiy doktrina" kitobida uning falsafasiga asoslangan uchta "fundamental takliflar" ni keltiradi:

Har doim mavjud bo'lgan, cheksiz, cheksiz va o'zgarmas PRINCIPLE, unda har qanday spekülasyon imkonsizdir, chunki u inson kontseptsiyasining ta'sirchan kuchidan ustundir va uni har qanday insoniy ifoda yoki o'xshashlik bilan yo'q qilish mumkin.

Olamning cheksizligi butunlay cheksiz tekislik kabi; vaqti-vaqti bilan "namoyish etuvchi yulduzlar" va "abadiyat uchqunlari" deb nomlanuvchi "cheksiz ko'rinadigan va yo'q bo'lib ketadigan son-sanoqsiz olamlarning o'yin maydonchasi".
Universal Soul-Soul bilan barcha ruhlarning asosiy o'ziga xosligi, noma'lum ildizning bir tomoni; va har bir ruh uchun majburiy haj - birinchi uchqun - tsikl va karmik qonunga muvofiq butun davr davomida mujassamlashtirish tsikli (yoki "zarurat") orqali.
Teosofik amaliyot
Teosofiya din emas va teosofiya bilan bog'liq biron bir marosim yoki marosimlar yo'q. Biroq, teosofik guruhlarning masonlarga o'xshash usullari mavjud; masalan, mahalliy bo'limlar lojalar deb ataladi va a'zolar tashabbus shakliga o'tishi mumkin.

Ezoterik bilimlarni o'rganishda teosofistlar muayyan zamonaviy yoki qadimiy dinlar bilan bog'liq marosimlarni tanlashni tanlashlari mumkin. Ular sessiyalarda yoki boshqa spiritizm faoliyatlarida ham qatnashishlari mumkin. Blavatskiyning o'zi ham, vositachilar marhumlar bilan aloqa qilishiga ishonmagan bo'lsa ham, u telepatiya va mavhumlik kabi ruhiy qobiliyatlarga qattiq ishongan va astral samolyotda sayohat qilish to'g'risida ko'p gaplar aytgan.

Meros va ta'sir
O'n to'qqizinchi asrda Sharq falsafasini (ayniqsa Buddizm) Evropada va Qo'shma Shtatlarda birinchilardan bo'lib faylasuflar qabul qildilar. Bundan tashqari, teosofiya hech qachon juda katta harakat qilmasa ham, ezoterik guruhlar va e'tiqodlarga jiddiy ta'sir ko'rsatmagan. Teosofiya 100 dan ortiq ezoterik guruhlar uchun poydevor qo'ydi, ular universal va zafarli cherkov va arkan maktabini o'z ichiga oladi. Yaqinda teosofiya 70-yillarda o'zining eng yuqori cho'qqisiga chiqqan Yangi asr harakatining ko'pgina asoslaridan biriga aylandi.