Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: sharq falsafasi. Reja

Bruno ta’limoticha, haqiqiy falsafa ilmiy tajribaga, kuzatuvga suyanishi kerak. U bilimni dinga bo’ysundirishga qarshi chiqadi. Chunki ikki xil haqiqat nazariyasi maqsadga muvofiq emas, deb hisoblab, diniy haqiqatni inkor qiladi, faqat ilmiy haqiqatni tan oladi. U antik faylasuflarning an’analariga ergashib, koinot haqida yangi ilmiy konsepsiyani ishlab chiqdi. Uning ta’limoticha, Koinot yagona, moddiy, cheksiz va abadiy. Juda ko’p dunyolar Quyosh tizimidan tashqarida mavjuddir. Biz ko’rib turgan narsalar koinotning eng kichik bir qismidir. Yulduzlar bu boshqa sayyoralar tizimining quyoshidir. Yer-cheksiz dunyoning kichik bir zarrasi.
Demak, Bruno tabiiy-ilmiy qarashlarda Kopernikdan ilgarilab ketib, koinotning cheksizligi haqida fikr yuritadi. Kopernik esa koinotni chekli deb hisoblagan edi. Bruno Kopernik ta’limotini quyosh tizimining tuzilishi haqidagi bir necha to’g’ri g’oyalar bilan boyitdi. Brunoning qarashlari panteistik qobiqqa o’ralgan edi. Butun borliqning asosi, deb u yagona moddiy boshlang’ichni tushungan. U cheksiz ijodiy kuchga ega. Sxolastlar va ilohiyotchilarga qarama-qarshi Bruno tabiatni ulug’laydi. Uning fikricha, tabiat moddiy dunyo bo’lib, o’zidan hayotning son-sanoqsiz shakllarini ishlab chiqadi. Uning ko’rsatishicha, tabiat-bu narsalardagi xudo.
Bruno ta’limoticha, falsafaning vazifasi hamma tabiiy hodisalarning boshlang’ichi va sababi bo’lgan yagona substansiyani bilishdir. Sxolastikaga qarama-qarshi u tabiatda yagona moddiy substansiya mavjud, deydi. Moddiy substansiyaning asosiy xususiyati-yagonalik, boshlang’ichlik va sabablilik. Bruno ta’limoticha, boshlang’ich shunday narsaki, ichki tomondan narsalarning tuzilishini belgilaydi va oqibatda o’zi saqlanib qoladi.
Umuman, Bruno ta’limoticha, tabiat hamma moddiy va ruhiy hodisalarning yagona umumiy asosidir. Brunoning dialektika rivojlanishi to’g’risidagi fikrlari muhim ahamiyatga ega. U koinotning cheksiz va yagonaligida «qarama-qarshiliklarning mos kelishi» haqidagi dialektik fikrni olg’a surdi. U ayniqsa, qadimgi Yunoniston dialektigi Geraklitni juda ulug’laydi. Brunoning o’zida ham tabiatga dialektik yondoshish elementlari mavjuddir. Uning ta’limoticha, tabiatda hamma narsa: eng mayda zarracha- atomlardan tortib sanoqsiz koinotlargacha aloqada, harakatda bo’ladi.