|
Arastu - (eramizdan oldingi 384-322 yillar) buyuk yunon faylsufi. - Arastui ustozi Aflotunning g`oyalar dunyosi
- to`g`risidagi qarashlariga
- e`tiroz bildirgan
- Uningcha g`oya albatta bor, mavjuddir.
- G`oyalar, xatto narsalar va hodisalardagi
- Jarayonlar uchun sabab bo`ladi.
- ҒG`oya, fikr, tushuncha narsa yoki hodisalarning o`zida mavjud bo`lishi kerak.
- G`oya (tushuncha)lar narsalarga xos bo`lgan jihatlarning umumiyligini aks ettiradi.
- Har bir narsa yoki hodisa konkret “shakl” va “mazmun”ga ega.
- Narsalarning shakli ana shu narsa yoki hodisaning mohiyatini belgilaydi.
- Ezgu fikr,
- Ezgu so`z,
- Ezgu amal
- Xordo Avesto
- (Kichik Avesto)
- 3.reja. BORLIQ TUSHUNCHASI VA UNING MOHIYATI.
- BORLIQ SHAKLLARI MAZMUNI
- Falsafa fanining boqliq haqidagi masalalarini o`rganuvchi qismi. ONTOLOGIYA – so`zi yunoncha ontos (mavjudlik) va logos (ta`limot) so`zlarining birikmasidan tashkil topgan bo`lib, “mavjudlik haqidagi ta`limot” , ya`ni borliq haqidagi fan ma`nosini ifodalaydi. Bu atama fan tarixida birinchi bor 1513 yil R. Gokleniusning “Falsafa lug`ati”da, so`ngra, X.Volf (1979-1754) ning falsafaga oid darsligida qo`llanilgan. Parmenid faylasuflar orasida birinchi bo‘lib borliqni kategoriya sifatida tavsifladi va uni maxsus falsafiy tahlil predmetiga aylantirdi. U haqiqiy borliq mohiyatining o‘zgarmasligi haqidagi g‘oyani ilgari suradi. Parmenid fikricha, borliq paydo bo‘lmagan va u yo‘q ham bo‘lmaydi, chunki undan boshqa hech narsa yo‘q va bo‘lishi mumkin ham emas
- Borliq to’g’risidagi qarashlar.
- Parmenid - (mil.av VI asrning 2-yarmi V asr boshlari)
- Borliq - olamning markazida turuvchi harakatsiz ulkan shar.
- Platon - (mil. av. taxm. 427-347-yillar)
- “Goyalar dunyosi” va “Soyalar dunyosi” ta’limoti.
- Aristotel - (mil. av. taxm 384-322-yillar)
- Borliq - bu moddiy narsalarning obyektiv mavjudligi.
- Demokrit - (mil.av. taxm 460-370- yillar)
- Borliq- atomlar majmuidan iborat.
- Abu Nasr Forobiy - (873-950-yillar)
- Borliq - yagona. U ikki shaklda namoyon bo’ladi: vahdati-vujud, vahdati-mavjud. Borliq 6 bosqichdan iborat.
- Abu Rayhon Beruniy - (973-1048-yillar)
- Borliq hamma narsaning asosida yotadi.
- Ingliz olimi Jorj Berkli - (1684-1753-yillar) va David Yum - (1711-1771-yillar)
- Nemis faylasufi Vilgelm Gegel (1770-1831-yillar)
- Borliq - sezgilar majmuasi.
- Borliq - “Mutlaq ruh” ning namoyon bo’lishi.
- Borliqni obyektiv reallik, materiya
- bilan aynanlashtiradi.
- Borliq – mavjudlikning barcha (moddiy va ma`naviy) shakllarini, (real va noreal) turlarini va (o`tmishdagi, hozirgi va kelajakdakdagi) ko`rinishlarini o`ziga qamrab oluvchi eng umumiy va universal falsafiy kategoriyadir
- Butun mavjudotni, uning o’tmishini, hoziri va kelajagini ifodalovchi tushuncha.
- Uning asosiy belgisi – mavjudligidir. Borliq barcha mavjud narsalarni o`z ichiga qamrab oladi.
- Borliq turli asoslarga ko’ra, moddiy va goyaviy, haqiqiy va mavhum, real va virtual, aktual va potensial turlardan iborat.
- Barcha mavjud narsalar keng ma’noda “Butun olam” deb yuritiladi.
- Olam - borliqning asosi - substansiya tushunchasida ifodalanadi. Substansiya - barcha narsa va hodisalar asosida yotadigan moddiy yoki ruhiy mohiyat.
- 1) Materiya inson ongiga bog’liq bo’lmagan holda mavjud obyektiv reallik. Uni yaratib ham, yo’qotib ham bo’lmaydi.
- 2) Materiya, ya’ni moddiy olamdagi har qanday narsa va hodisalar doimo harakatda, o’zgarishda, rivojlanishda bo’ladi. Bu materiyaning mavjudlik shakllarida namoyon bo’ladi.
- 3) Inson o’z faoliyati jarayonida moddiy olamdagi narsa, hodisa, jarayonlarning xossalari va mohiyatini bilib boradi.
- Materiya ( moddiy olam) ning o`ziga xos xususiyati
- MATERIYANING NAMOYON BO`LISH SHAKLLARI.
- Harakat (umuman o’zgarish, obyektlarning o’zaro ta’siri)
- Fazo (dunyoni tashkil etuvchi obyektlarning joylashish tartibi, ko’lami va miqyosi)
- Vaqt (olamda sodir bo’luvchi hodisalar va jarayonlarning ketma-ketligi davomiyligi)
- Gnoseologiya – bilish haqidagi ta`limot. Bilish bosqichlari. Ilmiy bilish, uning o`ziga xos xususiyatlari
- Sof falsafiy kategoriya.
- (Yunoncha gnosis – bilim, ilm; logos – ta`limot, nazariya) –
- falsafaning tarkibiy qismi, bilish nazariyasi,
- bilishning umumiy usullari to`g`risida bahs yurituvchi falsafaning alohida sohasi.
- GNOSEOLOGIYA - Bilish to`g`risidagi ta`limot
- Gnoseologiyada o`rganiladi
- Insonning dunyoni
- bilish imkoniyati
- Insonning o`zlikni
- anglash jarayoni
- Bilishning bilmaslikdan
- bilim sari yuksalishi
- Bilimlar tabiati va ularda aksetuvchi narsalarning
- o`zaro nisbati
- Bilish - olamning inson ongida aks etish jarayoni
- Bilish nazariyasi (gnoseologiya) bilishning mohiyati, qonuniyatlari to`g`risidagi ta'limot
- BILISH NAZARIYASINING MOHIYATI
- Ob'ektiv olam inson ongi, xohish irodasiga bog`liq bo`lmagan holda mavjud. Ayni vaqtda obyektiv olam inson bilimlarining manbai.
- Inson o`z ongi bilan olam va uning rivojlanishi qonunlarini bila oladi.
- QADIMGI HIND FALSAFASI GNOSEOLOGIYASI
- Hindiston gnoseologiyasining asosiy xususiyati – predmet va hodisalarning tashqi xususiyatlarini emas, balki ongda bo`layotgan jarayonlarni predmet va hodisalar olami bilan birgalikda o`rganishdadir.
- FALSAFA TARIXIDA BILISH MASALALARI
- Demokrit bilish nazariyasidan bilishni ikkiga: haqiqiy va nohaqiqyga bo`ladi.
- Haqiqiy bilish- bevosita sezgi a`zolar orqali bevosita olingan bilimlar;
- Nohaqiqiy bilish- rang, maza, hid, issiq, sovuq kabilar
- Modomiki moddiy olam “g`oya”lar olamining in`ikosi bo`lar ekan, unda bilish predmeti eng avvalo sof g`oya bo`lishi kerak;
- «Sof g`oya»ni faqat aql yordamida olish, ma`naviy faoliyat natijasida bilish mumkin;
- Oliy ma`naviy faoliyat bilan faqat ma`lumotli intellektuallar, faylasuflar shug`ullanishi mumkin, demak faqat ulargina “sof g`oya”ni ko`rishi va naglashi mumkin.
- “Sof g`oya”ni hissiy qabullash orqali bilish mumkin emas (bu turdagi bilish bizga xaqiqiy bilimni emas, balki faqat fikrni berishi mumkin);
- Arastu - (eramizdan oldingi 384-322)
- buyuk yunon faylasufi.
- Moddiy olamni bilish sezgidan boshlanadi;
- Tabiat bilish va his qilish manbai;
- Arastu olamni bilishda empirik fikrda bo`lgan.
- Ratsionalizmga katta ahamiyat bergan.
- Frensis Bekonning asosiy falsafiy g`oyasi (Empirizm)ning mazmuni- bilishning asosi yolg`iz tajriba;
- Insoniyat qanchalik ko`proq tajriba to`plasa, shunchalik haqiqiy bilimga yaqinlashadi;
- Olim organon “Yangi organon” asarida bilishning induktiv metodini ishlab chiqqan.
- Bilim va tajribaning asosiy maqsadi-insonga, uning faoliyatida amaliy natijalarga erishish uchun yordam berish, yangi kashfiyotlar, iqtisodiyotning rivojlanishi va insonning tabiat ustidan hukmronlik qilishga ko`maklashish. Shunga ko`ra Bekon tomonidan aforizm lgari suriladiki, uning barcha falsafiy qarashlarini qisqagina ifodalab berdi: “Bilim –bu kuchdir”
- Idollar (unsur) – insonga (insoniyatga) haqiqiy bilimga erishishga to`sqinlik qiladilar
- Urug idollari- Inson zotiga, butun odamlarga xosdir. Masalan Bekon shunday deydi;: “Insonning aqli qiyshiq ko`zguga o`xshaydi U narsalarning tabiati bilan o`z tabiatini aralashtirib yuborib, narsalarni qiyshiq ko`rsatadi ” Urug` idoli- inson ajdodlari madaniyati orqali bilishning kechishi
- Maydon idoli – ma`lum bo`lgan tasavvurlarga tayanish odati.Nutq, tushunish apparatini: so`zlar, iboralar, tushunchalarni noaniq qo`llash
- G`or idoli- bu har bir odamning o`z spesifik xusussiyatlari natijasida yanglishishi. Bu hamma narsani o`z nuqtai nazari bilan ifodalash, o`zning tor doirasi bilan olchash natijasida vujudga keladi
- Teatr idollari- ular avtoritetlar fikriga ko`r-ko`rona ergashib, qadimgilarning falsafiy sistemalarini davom ettiraveradilar
- Agnostiklar-dunyoni bilish mumkinligini rad etadilar
- Optimistlar dunyoni bilish
- mumkinligini
- ta`kidlaydilar.
- Skeptiklar-bilimning haqiqiyligiga shubha qiladilar
- Bilish tarkibi
- Bilish subyekti (bilish harakatining sohibi, shaxs)
- Bilish obyekti (subyektning bilish faoliyati yo`naltirilgan narsa, hodisa, jarayon)
- Bilim (bilish natijasi)
- Bilish murakkab dialektik ziddiyatli murakkab jarayon. Bilish bosqichlari
- Hissiy bilish - (jonli mushohada);
- narsa-voqea, hodisalarning inson ongida bevosita aks etish jarayoni
- Hissiy bilish shakllari:sezgi, idrok, tasavvur
- Aqliy (mantiqiy) bilish – narsa, hodisalar mohiyati, aloqa munosabatlari ni bilish.
- Aqliy bilish shakllari: tushuncha, mushohada, xulosa chiqarish
- Bilish insonning olamga faol munosabati
- Olamni va o`z-o`zini anglash
- Faoliyatni rejalashtirish va amalga oshirish
- Oldindan ko`rish, bashorat qilish
- Metod (yunon. metods - usul) keng ma`noda yo`l, ijodiy faoliyatning
- har qanday shakli kabi ma`nolarni anglatadi.Metodologiya tushunchasi
- Ikki asosiy mazmunga ega faoliyatda qo`llaniladigan ma`lum usullar tizimi
- (fanda, siyosatda, san`atda va h.k;) tizim haqidagi ta`limot yoki metod
- nazariyasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
