Фалсафанинг предмети, мазмун ва моҳияти, жамиятдаги роли

QADIMGI XITOY FALSAFASI

(Er.avval asr – eramizning III asri)

• Falsafiy maktablar

• Daosizm
• Asosiy masalalari: borliqning tuzilishi va shakllari, inson
• Asosiy tushunchalari:
• Dao, de.
• Asoschisi:
• Lao-Szi
• (er.avval VI-V asrlar)

• Konfusiychilik
• Asosiy masalalari:
• Jamiyatni boshqaruv, axloq
• Asosiy tushunchalari:
• jen, etiket “li”
• Asoschisi:
• Konfusiy

• Uning fiktricha, dunyoning asosida suv yotadi. Hamma narsa suvdan kelib chiqqan va yana suvga qaytadi.

• Anksimen (eramizdan oldingi 588-525 yillar)

• Anaksimen fikricha, barcha narsaning asosini havo tashkil etadi. Uning fikricha havo quyuqlashsa suv, yanada quyuqlashsa Yer va tosh, siyraklashsa olov vujudga keladi.

• GERAKLIT

• Asosiy qarashlari

• Olamning boshlang`ich asosini – olov tashkil etadi;

• Butun olam doimiy o`zgarishda va harakatda deb hisoblagan;

• Olamning nisbiyligini tan olgan;

• Inson va olam ruhining moddiyligini tan olgan;

• Barcha narsalar dunyoviy aql bilan egallanadi;

• Har qanday jarayonlarning harakatlantiruvchi kuchi “kurash”. “Kurash” – barcha narsaning otasi va onasidir

• Suqroq (miloddan avvalgi 469-399 yy. Sofistikaga aloqador faylasuflardan biri.

• Xususiyatlari

• Suqrot faoliyatining tarixiy ahamiyati

• Suqrot yirik falsafiy asarlarni yaratmagan bo`lsada, tarixga buyuk kolemist (bahsga chorlovchi) donishmand faylasuf sifati nom qoldirgan.

• Bilimni tarqatishga, fuqarolarning ma`rifatli bo`lishiga hayrixoh bo`lgan;

• Suqrot yaratgan va qo`llagan asosiy metod “mayevtika” nomini oldi. Uning mohiyati shundaki, mantiqiy usullar, qarshi savollar yordamida suhbatdoshni haqiqatni mustqail topishga yo`naltirish.

• Insoniyatning azaliy muammolari yaxshilik va yomonlik, muhabbat, halollik va shu kabilarga javob izlagan;

• Suqrot o`z falsafasini va ma`rifiy ishlarini maydonlarda xalq orasida ochiq muloqot tarzida olib borgan. Dialog mavzulari o`z davrining dolzarb muammolari xatto hozirgi kunda ham ahamiyatini yo`qotmagan: yaxshilik; yomonlik; baxt; halollik va shu kabilar bo`lgan.

• Hozirgi zamonda keng qo`llaniladigan “mayevtika” metodini yaratgan;

• Haqiqatga erishishning dialektik metodini yaratdi, uni erkin bahsda egallash mumkinligi isbotlagan;

• O`z ishining davomchilari shogirdlarini tarbiyaladi (masalan, Platon) qator “Suqrot maktablari” boshida turgan.

• Pifagor – (miloddan avvalgi V asr ) – kata sofistlarning taniqli vakili

• Pifagor falsafasining asosiy g`oyalari

• Inson ongidan atshqarida hech narsaning bo`lishi mumkin emas;

• Agar ertaga bugun yaxshi narsa yomon bo`lsa, demak u haqiqatdan ham hozir yomon va zaralidir;

• Bizni o`rab turgan barcha narsalar insonning hissiy idrokiga bog`liq.(Sog`lom odam uchun shirin narsa, kasal odam uchun achchiqdir)

• Bizni o`rab turgan olam nisbiy;

• Ob`yektiv (haqiqiy) bilimga ega bo`lish mumkin emas.

• Platon (miloddan avvalgi 427-347) Qadimgi Yunonistonning yirik faylasufi, Suqrotnong shogirdi. O`z maktabi – Akademiya asoschisi.

• Xususiyatlari

• Platon- o`zidan keyin biri “Suqrot apalogiyasi”, “Parmenid”, “Gorgiy”, “Fedon”, “Davlat”, “Qonunlar” kabi yirik falsafiy asarlarini qoldirgan birinchi qadimgi yunon faylasufi.

• Platonning aksariyat asarlari dialog bahs shaklida yozilgan.

• Moddiy narsalar o`zgaruvchan va umuman aslida umuman mavjud emas;

• Olam (narsalar olami) vaqtincha o`zgaruvchan va aslida umuman mavjud emas;

• Faqat sof g`oyagina real mavjud (eydos);

• Sof (tanasiz) g`oyalar haqiqiy, abadiy va doimiy;

• Har qanday mavjud, shunchaki narsa haqidagi boshlang`ich g`oya (eydos)ning moddiy in`ikosidir;

• Atomistlar – ushbu falsafa maktabi namoyondalari (Demokrit, Levkipp) olamning boshlang`ich asosi mayda zarrachalar-atomlardir deb hisoblaganlar

• Demokrit ta`limotining asosi

• Butun moddiy olam atmlardan tashkil topgan;

• Atom – mayda zarra, «olamning boshlangich asossi»;

• Atom bo`linmas (bu g`oya faqat bizning zamondoshlarimiz tomonidan inkor qilingan;

• Atomlar turli hajmga (eng mayda, eng yirik) turli shaklga ega (egri, qalqonsimon, aylana, uzunchoq va hokazo).

• Atomlar orasida bo`shliq bilan to`ldirilgan makon mavjud;

• Аatomlar abadiy harakatda;

• Atomlar xaosda harakat qiladi;narsalar, tirik organizmlarda mavjud bo`ladi, so`ngra bu atomlardan yangi tirik orgnizmlar va moddiy olam predmetlari paydo bo`ladi;

• Atomlarni hissiy bilish orqali “ko`rish” mumkin emas.

•