«fаlsаfа» modulidan oʼquv-uslubiy mаjmuа

2. Dunyoqarashning mohiyati. Аyni shu davrdan boshlab insonning ancha rivojlangan dunyoqarashi shakllangani haqida va umuman toʼplangan bilimlar, amaliy koʼnikmalar, vujudga kelgan qadriyatlar, oʼzi va oʼzini qurshagan dunyo haqidagi tasavvurlar majmui sifatidagi odamlar dunyoqarashi toʼgʼrisida ishonch bilan soʼz yuritish mumkin.
Hayot tajribasi va empirik bilimlar asosida shakllanadigan dunyoqarash oddiy yoki empirik dunyoqarash deb ataladi va insonning dunyo haqidagi tasavvurlarining qismlarga ajralmagan, tizimsiz majmui sifatida amal qiladi. U har qanday dunyoqarashning negizi hisoblanadi va odamlarga kundalik hayoti, faoliyatida yoʼl koʼrsatib, ularning xulq-atvori, aksariyat qilmishlarini belgilab, muhim regulyativ funktsiyani bajaradi.
Keng maʼnoda, dunyoqarash – insonning oʼzini qurshagan borliqqa va oʼz-oʼziga boʼlgan munosabatga nisbatan yondashuvlar tizimi, shuningdek odamlarning mazkur yondashuvlar bilan belgilangan hayotiy ideallari, eʼtiqodlari,, bilish va faoliyat tamoyillari, qadriyat va moʼljallaridir.
Dunyoqarashning tarixiy shakllari. Turli davrlar bilishni yanada teranlashtirdi va inson dunyoqarashini kengaytirdi. Shunga mos ravishda oddiy (empirik) dunyoqarash ham boyib bordi, uning negizida oʼzini oʼzi tashkil etish qonunlariga muvofiq yanada murakkabroq tuzilmalar asta-sekin shakllandi va bu pirovard natijada dunyoqarashning alohida shakllari yoki, tarixiy tiplari farqlanishiga olib keldi.
Diniy dunyoqarash dunyoqarashning tarixan ikkinchi shakli dindir. Mif kabi, din zamirida ham eʼtiqod, tuygʼular va emotsiyalar yotadi. Garchi din koʼrtaklari «aqlli odam» dunyoqarashi shakllanishining dastlabki bosqichlarida, yaʼni taxminan 40-60 ming yil muqaddam paydo boʼlgan boʼlsa-da, umuman olganda u dunyoqarashning mustaqil shakli sifatida keyinroq, jumladan mif taʼsirida insonning abstrakt fikrlash qobiliyati sezilarli darajada kuchaygan davrda vujudga kelgan.
Diniy dunyoqarash odamlarning gʼayritabiiy narsalarga boʼlgan eʼtiqodiga asoslanuvchi tegishli xulq-atvori va oʼziga xos harakatlaridir. Аgar mifologiyada anʼanaga, rivoyat qiluvchining, yaʼni oqsoqolning obroʼsiga eʼtiqod kuchli boʼlsa, dinda gʼayritabiiy narsalarga eʼtiqod birinchi oʼrinda turadi, oliy kuchlar nomidan rivoyat qiluvchi ruhoniylar obroʼsi esa ikkinchi darajali rol oʼynaydi.
Xullas, din murakkab maʼnaviy tuzilma va ijtimoiy-tarixiy hodisa boʼlib, unda eʼtiqod muqarrar tarzda birinchi oʼringa qoʼyiladi va hamisha bilimdan ustun turadi.