Falsafa ma’ruzalar matni

Sakrash nima? Sakrash tabiat va jamiyatda sodir bo’ladigan sifat o’zgarishlarini anglatadigan falsafiy tushuncha 
bo’lib, taraqqiyotning uzluksiz ko’rinishiga qaraganda ancha tez o’tadigan jarayondir. 
Sakrash miqdor o’zgarishlaridan sifat o’zgarishlariga o’tishda uzluksizlikning uzilishini bildiradi. Sakrash narsa va 
hodisalarning uzluksiz rivojlanish davomida tayyorlanib, shu uzluksiz rivojlanish momenti tugab, uzilish sodir bo’lishi 
bilan zaruriy ravishda yuz beradi. Sakrash birdaniga, to’satdan bo’ladigan holatgina emas, balki yangi sifat elementlari 
ko’payishi orqali yuz beradigan tadrijiy jarayon hamdir. 
Sakrashning turlari o’z harakteriga ko’ra tabiat va jamiyatda xilma-xil bo’lib, ular bir-birlaridan farq qiladilar. 
Jamiyat taraqqiyotidagi sakrashlarning o’ziga xos tomoni shuki, bu sakrashlar eski ijtimoiy tuzumni yo’q qilish va 
yangi ijtimoiy tuzumni o’rnatadigan ijtimoiy jarayonlar, tadrijiy rivojlanish orqali amalga oshadi. Bunday sakrashlarni 
ikki turga bo’lish mumkin: birinchisi — portlash yo’li bilan bo’ladigan sakrashlar, ikkinchisi sekin-asta, tadrijiy yo’l 
bilan bo’ladigan sakrashlar. Birinchi tur sakrashlarning o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, bunda narsa va 
hodisalarning yangi sifatga o’tishi nihoyatda tezlik bilan yuz beradi va kutilmagan natijalarni, tasodifiy jarayonlarni 
boshlab yuborishi, hatto salbiy holatlarni keltirib chiqarishi ham mumkin. 
Sakrashning ikkinchi turida esa, eski sifat elementlarining asta-sekin yo’qolib borishi va yangi sifat elementlarining asta-
sekin to’planishi natijasida yangi sifat paydo bo’ladi. 
Shunday qilib sakrash quyidagi jihatlarga ega: 
- birinchidan, sakrash taraqqiyot natijasida amalga oshadigan ob’ektiv va qonuniy jarayondir; 
- ikkinchidan, sakrash tadrijiylikning uzilib, miqdor o’zgarishlaridan tub sifat o’zgarishlariga o’tishidir; 
- uchinchidan, sakrash eskini tugatish va yangi sifatga mos keladigan holatlarning vujudga kelishi tufayli paydo 
bo’ladigan ziddiyatlarni hal qilishdir; 
- to’rtinchidan, sakrash olamning rivojlanib, ilgarilab borishidir. 
Hodisalarning sifat xususiyatlariga va ularning rivojlanish sharoitiga bog’liq ravishda eski sifatdan yangi sifatga 
o’tish turli shakllarda sodir bo’ladi. Har bir narsa, hodisa o’zining aniq inkor qilish usuliga, o’z navbatida aniq sakrash 
shakliga egadir. 
Demak, har qanday o’zgarish, har qanday rivojlanish miqdor va sifat o’zgarishlarining o’zaro bir-biriga o’tishi 
orqali sodir bo’ladigan jarayonlardan iborat. Borliqning hamma sohasida doimo eski, umri tugayotgan narsa va 
hodisalarning barham topishi, yangi narsa va hodisalarning vujudga kelish jarayoni sodir bo’lib turadi. Bundagi 
eskining yangi bilan almashinishi inkor deb ataladi. 
O’zgarish va rivojlanish jarayonida o’z-o’zini inkor etish tamoyili nihoyatda muhim. Bunda vorislik – eskining 
inkori va yangilikning shakllanishi sifatida namoyon bo’ladi. Ana shu jarayonlarning doimiy takrorlanishi inkorni 
inkor qonunining mohiyatini bildiradi. 
 
 

---

Mazkur qonunga muvofiq ob’ektiv voqelikdagi narsa va hodisalarning rivojlanishi jarayonida eskining yangi 
tomonidan inkor qilinishi ro’y beradi. Biroq, aksariyat hollarda, eskilik butunligicha inkor qilinmaydi, undagi ijobiy 
tomonlar saqlanib qoladi. 
Inkor tushunchasi kundalik ongda «yo’q», so’zi bilan qo’shilib ketadi, inkor qilmoq — «yo’q» demakdir, biror narsani rad 
etmoqdir. Lekin dialektikada inkor kundalik ongda ishlatiladigan tushunchadan farq qiladi. Dialektikada inkor qilish to’g’ridan-
to’g’ri «yo’q» degani emas, ya’ni narsani mavjud emas, deb e’lon qilmoq yoki uni har qanday usul bilan yo’qotib tashlamoq 
emas.