Falsafa” kafedrasi «G‘oyalar falsafasi» fanidan o‘quv-uslubiy majmua toshkent-2011

Mafkuraning falsafiy ildizlari deganda, uning falsafa ilmi xulosalariga asoslanishi nazarda tutiladi. Bunda har bir xalqning o‘ziga xos falsafiy merosi, qarashlari, g‘oyalari ularning maqsadlarida o‘zining ifodasini topadi. Sharq va G‘arb falsafasi bunga yorqin misoldir. Masalan, mazkur mafkuralar Rim imperiyasi parchalangandan keyin o‘z davlatchiligiga ega bo‘lgan xalqlarning o‘ziga xos qadri-yatlari va mentaliteti zaminida vujudga kelgan milliy falsafalar asosida shakllandi. Shu bois, o‘sha davrdagi italyan, ingliz, fransuz, nemis falsafasi o‘zi mansub bo‘lgan jamiyatni birlashtirishga xizmat qildi. Shu bilan birga, bu milliy maktablar zaminida vujudga kelgan fal­safiy ta’limotlar, ma’rifiy qarashlar insoniyat mada-niyati xazinasiga salmokli hissa bo‘lib qo‘shildi. Jumladan, haqiqiy milliy xususiyatlarga ega bo‘lgan Gegel fal­safasi Avstriya-Vengriya imperiyasidan ajralib, mustaqil yo‘lni tutgan Pruss monarxiyasining davlat mafkurasi da-rajasiga ko‘tarilgan edi.
Mafkuraning dunyoviy ildizlari ma’rifiy dunyoga xos siyosiy, iktisodiy, ijtimoiy, madaniy munosabatlar maj­muidan iboratdir. Umume’tirof etilgan prinsiplar va qonun ustuvorligi, siyosiy plyuralizm, millatlararo totuvlik, dinlararo bag‘rikenglik kabi g‘oyalar dunyoviy jami­yatning asosini tashkil etadi. Bunday jamiyatda insonning haq-huquqlari va erkinliklari, jumladan, vijdon erkin-ligi ham qonun yo‘li bilan kafolatlanadi. Masalan, O‘zbekistonda mustaqillik yillarida dindan jamiyatni ma’na-viy yangilashda, yoshlarning ma’naviy-axloqiy tarbiyasidafoydalanishga alohida e’tibor berilmoqda. Diniy qadri-yatlar tiklandi — Avesto ona tilimizda chop etildi, islom dinining muqaddas kitobi Qur’on, Hadislar, Imom Termi-ziy, Imom Buxoriy, Bahouddin Naqshband, Imom Moturi-diy, Burhoniddin Marg‘inoniy, Abdulxoliq G‘ijduvoniy, Xo‘ja Ahror Vali yubileylari o‘tkazilib, yodgorlik maj-mualari tiklandi, boy ma’naviy meros o‘rganilib, ulardan jamiyatimiz taraqqiyoti yo‘lida keng foydalanilmokda. Ushbu hayrli ishlar mamlakatimizda diniy meros va qadriyatlar-dan oqilona foydalanilmoqda. Dunyoviylik degani, bolsheviklar va aqidaparastlar aytganidek, dinni inkor qilish yoki «dahriylik» degani emas, balki undagi ahloqiy va falsafiy ta’limotlardagi ezgu g‘oyalardan, qadriyatlardan o‘rinli sroydalanish uchun keng imkoniyat yaratishdir.
Bu haqda Prezident I.A.Karimov ta’kidlaganidek, «du­nyoviylik ». ayrim aqidaparast kimsalarning da’volaridan farqli o‘laroq, aslo daxriylik emas. Biz bunday noto‘g‘ri va g‘arazli talqinlarga mutlaqo qarshimiz».
Darhaqiqat, yaqin o‘tmishimizda — daxriylik siyosati huk-mronlik qilgan, diniy qarashlar va qoidalar xurofot deb atalgan. Diniy aqidaparastlar esa duneviy ilmlarni dahriylik, xudosizlik deb insonni e’tiqodidan ayirishga urindi. Mafkuraning diniy ildizlari — inson ongi va ruxiyati bilan uzviy bog‘liq ekani va shu bois uning g‘oyaviy ildizla­ri diniy ta’limotlariga borib taqalishi tushuniladi. Ya’ni, ko‘pgina mafkuralarda Avesto, Veda va Upanishadlar, In-jil va Qur’on kabi kitoblarda zikr etilgan ezgu g‘oyalar muayyan darajada o‘z ifodasini topganini ko‘ramiz.
Dunyoviy va diniy qadriyatlar bir-birini boyitib borgan sharoitda taraqqiyot yuksak bosqichga ko‘tariladi. Bunga bashariyat tarixida o‘chmas iz qoldirgan Imom Buxoriy va Muso Xorazmiy, Imom Moturidiy va Abu Rayhon Beruniy, Imom G‘azzoliy va Abu Nasr Forobiy singari buyuk zakovat sohiblari yonma-yon yashab, faoliyat ko‘rsatgan davr yorqin misol bo‘la oladi. Ilmiy kashfiyotlar bugungi kunda ham mafkura rivojiga katta ta’sir o‘tkazadi. Zamonaviy fan yutuqlari, jumladan, kosmonavtika, bionika, biofizika, kibernetika, axborotlashtirish sohasidagi olamshumul yangiliklar, klonlashtirish, insonning gen-nasl xaritasini aniqlash kabi buyuk kashfiyotlar odamlar tasavvurini keskin o‘zgartirmoqda.
Shu sababli ham, ilm-fan va madaniyat borasidagi yutuqlardan oqilona foydalanish uchun ham jamiyatga sog‘lom g‘oya, sog‘lom mafkura kerak.