Falsafa fanining Vazifasi: inson ongida sog’lom aqlga mos dunyoqarashni shakllantirish. Maqsadi

Konstitutsiyalash – yaratish, belgilash, muayyan tashkiliy tus berish.

Konsyumerizm – iste’mol qilishga bo’lgan kuchli ehtiyoj.

Koevolyutsiya – birgalikda tadrijiy rivojlanish.

Kreatsionizm – butun borliqni Xudo yaratgan deb hisoblaydigan diniy ta’limot.

Monizm - (yun.- monos-yakka)- dunyoning asosi bitta, deguvchi ta’limot, qarash.

Materialistik va idealistik monizm.

Materializm (lot.- materiya - moddiy)- olam asosida materiya, ya’ni moddiynarsalar yotishini e’tirof etadigan, moddiylikni ustuvor deb biladigan ta’limot.

Mifologik dunyoqarash-dunyoni afsona va rivoyatlar asosida tushuntiruvchi  ilk dunyoqarash shakli. Ezgulik va yovuzlik o’rtasidagi kurashda ezgulikning g’alabasi uning insonparvarlik mazmuni dalolatidir.

Moniylik - zardo’shtiylik va xristianlikning sintezi tarzida vujudga keldi (III asr). Moniy (216-276 y.y.) oromiy va fors tillarida bir necha risolalar yaratgan. Uning ta’limoticha, inson ikki unsurdan (ruh-nur farzandi, **-zulmat mahsuli) iborat. Moniylik xalq manfaatlarini himoyachisi sifatida maydonga chiqqani uchun hukmron mafkura tayziqida bo’lgan.

Mazdakiylik - V-VI asrlarda keng tarqalgan diniy-falsafiy ta’limot. Mazdak (470-529 y.y.) xalqning ozodlik, erkinlik, hurlik harakatlariga rahnamolik qilib, ijtimoiy tengsizlikni bartaraf etishga undadi. U sosoniylar hukmronligiga qarshi dehqonlar harakatiga boshchilik qilgani uchun o’limga hukm qilingan. Uning ta’limoticha, tabiat suv, olov va tuproqdan tashkil topib, ularning qo’shiluvidan yaxshilik va yomonlik paydo bo’ladi, oqibat-natijada ezgulik g’alaba qiladi.

Metafizika - qadimgi yunonistonliklar fikricha, borliqning asosini o’rganadigan dastlabki falsafa.

Markaziy Osiyodagi ilk Uyg’onish madaniyati bu davr falsafasining o’ziga xos jihatlarini ham belgiladi:

1. Bu davr falsafasida islom dini, tasavvuf falsafasi chuqur iz qoldirdi.

2. Bu davr falsafasi o’z negizi asosida rivojlansa-da, yunon va hind falsafasining kuchli ta’sirini unda  ko’rmaslik mumkin emas. Markaziy Osiyolik o’rta asr faylasuflarining yutug’i shundaki, ular yunon va hind falsafasini tanqidiy o’zlashtirdilar va yangi bosqichga ko’tardilar.

3. O’sha davr tabiatshunoslik ilmining yutuqlari falsafa  ilmiga mohirona payvand qilindi. Bu Markaziy Osiyo falsafasining tabiiy-ilmiy asoslarini mustahkamladi.

4. Falsafiy asarlar asosan o’sha davrning eng yetuk ilmiy tili bo’lgan arab tilida yaratilgan.  Bu uning yutug’i ham edi. U jahon jamoatchiligi, ilm ahliga tez va bevosita yetib bordi, keng o’rganildi.

5. Bu davr falsafasi Sharq gumanizmi, qadriyatlari, axloqi, demokratiyasiga asoslandi;  umuminsoniy qadriyatlar,  axloq, demokratiyani rivojiga munosib hissa qo’shdi.

6. Bu davr falsafasida komil inson muammosi ustuvor ahamiyat kasb etdi.