Falsafa fanidan tayanch ma’ruzalar matni

Geografik maktablar. Tabiiy va ijtimoiy muhitga doir - «geografik determinizm», «ijtimoiy determinizm» va «geosiyosat» konsepsiyalarini o‘z ichiga olgan g‘oyalar majmui geografik maktabni tashkil etadi.

Garchi XVIII asr fransuz mutafakkirlari A.Tyurgo va Sh.Monteske geografik maktab asoschilari deb hisoblansada, geografik maktab geografik o‘rin va tabiiy sharoit jamiyatning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi degan g‘oyani ilgari suruvchi turli ta'limotlar tizimi sifatida, antik davrdayoq paydo bo‘lgan. Gippokrat, Gerodot, Polibiy, Strabon va boshqa mutafakkirlar turli mintaqalarning iqlim sharoitiga katta e'tibor berganlar va Yunoniston va O‘rta yer dengizi bo‘yidagi hududlarni odamlar hayot faoliyati uchun ayniqsa qulay deb hisoblaganlar.

O‘rta asrlarda shunga o‘xshash g‘oyalarning rivojlanishi odatda tarixchi Ibn Xaldun nomi bilan bog‘lanadi. Ammo bu g‘oyalarga chinakam qiziqish jamiyat qurilishi va tarixiy rivojlanish qonunlarini tabiiy sabablar bilan tushuntiruvchi geografik determinizm g‘oyalari bungacha hukm surgan ijtimoiy hayotning ilohiy xususiyati haqidagi diniy tasavvurlarni siqib chiqara boshlagan Ma'rifatparvarlik davrida yuzaga keldi. Bunday qarashlar o‘sha davrda vujudga kela boshlagan yangi kapitalistik munosabatlarga mos kelgan, shu sababli ular o‘sha davrdan boshlab Fransiya, Angliya va Germaniyada keng tarqaldi.

Ko‘payib borayotgan yer aholisiga tobora ko‘proq tirikchilik vositalari, avvalo oziq-ovqat mahsulotlari talab etilgan. Ularni ishlab chiqarish esa, tabiiy sharoitga, qishloq xo‘jaligini yuritish uchun yaroqli yerlar mavjudligiga bevosita bog‘liq bo‘lgan. Uning (o‘sha davrda hali nisbatan) kamligi mutaxassislarga XVIII asrdayoq ayon bo‘ldi.