Falsafa asoslari

156





Ma’naviy madaniyatga aqliy va ma’naviy yaratuvchanlik sohalari — bilim, odob-axloq, ta’lim-tarbiya, huquq, falsafa, din, nafosat, fan, san’at, adabiyot, folklor, asotirlar va shu kabilar kiradi.

Uyg‘onish va ma’rifatparvarlik davrlarida madaniyat yetukligi deganda inson va jamiyat hayotida insonparvarlik, ma’rifatparvarlik g‘oyalari ustuvor o‘rin tutishi lozimligi tushunil- gan. Jamiyatdan tashqarida madaniyat mavjud. Masalan, Ijtimoiy munosabatlardagi har qanday o‘zgarish madaniyatga ta’sir etadi va unda bu munosabatlar qanday natijalarga olib kelishi o‘ziga xos tarzda namoyon bo‘ladi. Shu bois madaniyat nafaqat o‘tmish yoki bugungi kun, balki kelajakka nisbatan munosabatning ifo- dasi hamdir. Madaniyat inson faoliyatining ham mahsuli, ham sifat ko‘rsatkichi. Insoniyat o‘zi ham pirovard natijada madani- yat mahsulidir. Madaniy muhit qanday bo'lsa, inson ham shun- day shakllanadi. Madaniyatning ijodkori, eng avvalo, xalq. Xalq madaniyatida ajdodlar yaratgan moddiy va ma’naviy boyliklar jamlangan. Ularni o‘zlashtirmay, bilmay turib, madaniyatli kishi bo‘lish mumkin emas, madaniyat rivojida noyob iste’dod sohib- lari: fan, adabiyot, san’at ahli ham katta o‘rin tutadi. Ular tufayli madaniyatda yangi yondashuv, ijod turlari, badiiy-estetik qarash- lar yuzaga keladi. Bugungi kunda jahon miqyosida keng tarqalgan ayrim kasb turlari madaniyatning alohida shakli sifatida e’tirof etiladi. Masalan, kitobat madaniyati, kulolchilik madaniyati, bi- nokorlik, mashinasozlik, temirchilik, ipakchilik madaniyatlari va h.k. Bundan tashqari, fanda madaniyatning barcha xalqlar hayo- tida alohida o‘rin tutadigan turlari ham qayd etiladi. Masalan, qishloq xo‘jaligi madaniyati, texnologik madaniyat, mintaqaviy madaniyat va h.k. Bu hol madaniyat turlarini alohida-alohida hamda qiyosiy o‘rganish yondashuvining shakllanishi, fanning alohida tarmog‘i sifatida ajralib chiqishiga olib keldi.