Falsafa asoslari

127





Shuni alohida ta'kidlash kerakki, insonlarning narsa hamda hodisalarga muayyan manfaatlari va ehtiyojlariga ko‘ra yondashi- shiga qarab, har bir elementni nisbatan mustaqil sistema sifatida olib qarash mumkin. Masalan, ma’naviyat jamiyat strukturasi- da, uni tashkil qiluvchi muhim elementlarning biri hisoblanadi, lekin ma’naviyatni, maxsus ijtimoiy hodisa sifatida alohida olib tahlil qiladigan boisak, uning ichki elementlardan iborat mus- taqil sistemaligini ko‘ramiz. Shunga ko‘ra, sistema, struktura va element nisbiy tushunchalar boiib, kategoriyalar sifatida, unga boigan munosabat doirasida konkretlashadi.

Shuning uchun «sistema», «struktura», «element» kabi falsafiy kategoriyalar narsa va hodisalarni bilishga sistemali yondashish, strukturaviy tahlil usullarining umummetodologik asosi boiib hisoblanadi.

Elementlarni sistemani tashkil qilishdagi strukturaviy ahamiyati- ga ko‘ra: muhim va muhim boimagan, asosiy va asosiy boimagan elementlarga ajratib o‘rganish alohida ahamiyatga ega. Chunki har qanday konkret element, muayyan sistemada makon-zamon xu- susiyatlariga ko‘ra, o‘z ahamiyatiga ega boiadi. Biroq, ularning ahamiyatini, yuqorida ko‘rsatilganidek, turkumlashtirish mutlaqo nisbiy hamda shartli xarakterga ega boiib, muayyan manfaatlar va ehtiyojlar asosida yondashishdan kelib chiqadi. Shunga ko‘ra, konkret makon va zamonda sistemani tashkil qilishdagi element- larning ahamiyati strukturaviy funksiyasida muqobilliklar vujudga kelib turishi bilan izohlanadi. Ya’ni, sistemadagi uning xarakteri- ni belgilab turgan muhim element, ma’lum vaqtga kelib muhim boimagan elementga aylanishi yoki aksincha boiishi mumkin.

Umuman, falsafaning sistema, struktura, element kategori- yalari narsa va hodisalarning mazmunini, shaklini ochib berishda metodologik asos boiadi.

Falsafa fanidagi an'anaviy tarzda yozilgan darsliklar, o‘quv qoilanmalaridan farqli oiaroq, bu kategoriyalarni qiyosiy tahlil qilishimizdan maqsad, boshqa juft kategoriyalarning mazmuni- ni ochib berish imkoniyatini yaratishdir. Chunki, «mohiyat va hodisa», «mazmun va shakl», «sabab» va oqibat», «zaruriyat va tasodif», «imkoniyat va voqelik» kategoriyalarining mazmuni,