Falsafa asoslari

222





Mulohaza tarkibida mantiqiy ega va mantiqiy kesimni ajratib l n i „iiish mumkin. Mantiqiy ega -fikr qilinayotgan predmet va 10•111.ul i (simvolik belgisi — P). Mulohazaning subyekt va predi- kmi iming terminlari deb ataladi. Mulohazaning uchinchi zaruriy

• 
  k'iiirnli mantiqiy bog'lamadir. U subyekt va predikatni bir-biri Inl.iti bogMaydi, natijada mulohaza hosil bo‘ladi. Mulohazaning .imvolik ifodalanishi:
  

S P (tasdiq mulohaza), S — P emas (inkor mulohaza)

Mnlohazalar tuzilishiga ko‘ra oddiy va murakkab bo‘ladi.

OtUliy mulohaza tarkibidan yana bir mulohazani ajratib lioMnmydigan mulohazadir yoki bir subyekt va bir predikatdan i, i. 11 k i I t opgan mulohazadir.

I m kibidan ikki yoki undan ortiq mulohazani ajratish mumkin ho'lgim mulohaza murakkab mulohaza deyiladi. Masalan, «Man- liq ilmini o‘rganish to‘g‘ri fikrlash madaniyatini shakllantiradi»,

• 
  li j-vnn fikr oddiy mulohazani ifodalaydi. «Mantiq ilmi tafakkur •Imkllari va qonunlarini o‘rganadi» — bu murakkab mulohazadir.
  

Oddiy mulohazalar ikki tamoyilga, ya’ni miqdori va sifatiga ko'ra tasniflanadi. 1-tamoyil. Miqdoriga ko‘ra oddiy mulohazalar vakka, umumiy va juziy bo‘ladi.

Oddiy mulohazalarni tasniflashning ikkinchi tamoyi- h hu ularning sifatidir, ya’ni tasdiq yoki inkor mazmunga ega I ii 11 ishidir. Mulohazaning sifatini mantiqiy bog‘lama belgilaydi.

Ilamma ilonlar zaharlidir» mulohazasining predikatida subyekt haqidagi fikr tasdiqlanadi. Bunday mulohaza tasdiqlovchi deyi- laili. «Hech bir riyo amal maqbul emas» mulohazasida subyekt lia(|ida nimadir inkor qilinadi. Bu inkor mulohaza deyiladi. Mu- loliazalarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini aniqlashda va ularni mantiqiy tahlil qilishda oddiy mulohazalarning miqdor va sifati Ito yicha birlashgan klassifikatsiyasi (asosiy turlari)dan foydalani- ladi. Ular quyidagilardan iborat: