Ғалла экинлари

Boshoqlanish fazasini aniqlash

Naychalash fazasi boshlanishi bilan poya uzayib borgan sayin boshlangich to’pgul rivojlanib, o’z qismlarini shakllantiradi . Boshoqli don o’simliklarida bu faza boshoqlanish yoki boshoq tortish deb atalsa, ro’vakli don o’simliklarida ro’vaklash yoki ro’vak chiqarshi deb ataladi. O’simliklarning 10% ida boshoq yoki ro’vakning uchdan bir qismi ustki barg novidan chiqqan vaqt boshoqlash yoki ro’vak chiqarishning boshlanganligini bildiradi.

Don o’simliklarini to’pguliga qarab bir-biridan ajra­tish qiyin emas. Ularning to’pguli boshoq (bug’doy, arpa, javdarda), ro’vak (suli, oqjo’xori, tariq, sholida) ko’rinishida bo’ladi; makkajo’xorining ikkita to’pguli bo’ladi — onalik gullari so’ta holida bo’lsa, otalik gullari ro’vak.

Har bir don o’simligi to’pgulining o’ziga xos belgilarini aniqlash uchun boshoq bilan ro’vakning tuzilishini bilish kerak. Boshoq o’zak va boshoqchalardan tashkil topgan. Boshoq o’zagi poyaning davomi bo’lib, alohida-alohida bo’g’imchalardan iborat, bu bo’g’imchalar tugri, bukilgan, tuksiz yoki tuk bilan qoplangan bo’lishi mumkin. Boshoq o’zagining enli tomoni yuz tomoni, qovurg’ali tomoni yon tomoni deb ataladi. Shu belgisiga karab uning yuz tomoni bilan yon tomonini ajratish oson.

O’zakdagi har bir bo’g’imchaning turtib chiqqan joylarida (qalin tortgan ustki qismida) boshoqchalar bo’ladi, ular bug’doy bilan javdarda bittadan, arpada uchta bo’ladi.

Boshoqcha ikkita boshoqcha qipig’idan iborat, bularning orasida bitta yoki bir nechta gul bo’ladi. Boshoqcha qipig’i har xil — qayiqcha (bug’doy, javdarda) yoki torgina chiziqsimon qipiqcha (arpada) ko’rinishida bo’ladi. Bug’doy bilan javdar boshoqcha qipig’ining orqasida qirra hosil bo’ladi, bu qirra tishcha bilan tugallanadi (bug’doyda). Don o’simliklarining turlari va navlarini bir-biridan farq qilishda qirra bilan tishcha muhim sistematik belgi hisoblanadi.

Don o’simliklarining ro’vagi tuzilishiga ko’ra boshoqdan farq qiladi. Ro’vak o’zak yoki o’q, shoxlar va boshoqchalardan tashkil topgan. Ro’vak o’qi poyaning davomi bo’lib, unda bo’g’im va bo’g’im oraliqlari bor. Ro’vak o’qining har bir bo’g’imidan odatda kichik doira shaklida yon shoxlar chiqadi. Bu shoxlar, o’z navbatida shoxlanib, birinchi, ikkinchi va hokazo tartib shox­lar xosil qilishi mumkin.

Shoxlarning uchida xuddi boshoqdagi kabi tuzilgan boshoqchalar bo’ladi. Ro’vak o’qining va shoxlarining uzunligi har xil bo’lishi mumkin, yon shoxlarining soni bilan yo’nalishi ham o’zgarib turadi. Ana shularning hammasi ro’vakli don o’simliklarining turi, xili va navlarida ro’vakning tuzilishi har xil bo’lishiga olib keladi.