“Fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi «Muhandislik chizmasi va eskizi» fanidan maruzalar matni muallif: Nurmetov M. R

Tekisliklar  bilan  chegaralangan  jism  ko`pyoq  deyiladi.    Ko’pyoqni  
chegaralovchi  tekisliklarning  kesishuv  chiziqlari  qirralari  deb,  tekisliklarning 
qirralari  orasidagi  qismlari  yoqlari  deb,  qirralarining  kesishuv  nuqtalari  esa 
ko’pyoqning  uchlari  deyiladi.  Ko’pyoqning  bir  yog’ida  yotmagan  ikki  uchini 
birlashtiruvchi  to’g’ri  chiziqlar  ko’pyoqning  diagonallari  deyiladi.  Agar 
ko’pyoq  har  qaysi  yog`i  tekislikning  faqat  bir  tarafida  joylashgan  bo’lsa, 
bunday  ko’pyoq  qavariq  ko’pyoq  deyiladi.  Agar  ko’pyoqning  hamma 
qirralari,  yoqlari,  ikki  yoqli  va  ko’p  yoqli  burchaklari  o’zaro  teng  bo’lsa, 
bunday  ko’pyoq  muntazam  ko’pyoq  deyiladi.  Muntazam  ko’pyoqlar  soni 
beshta: 
1.  tetraedr - to’rtta teng tomonli uchburchakdan yasaladi; 
2.  oktaedr - sakkizta teng tomonli uchburchakdan yasaladi; 
3.  ikosaedr - yigirmata teng tomonli uchburchakdan yasaladi; 

---

 
 
4.  kub - oltita kvadratdan yasaladi; 
5.  dodekaedr  –  o`n  ikkita  muntazam  beshburchakdan  yasaladi.  Ma’lumki, 
ko`pyoqning  yoqlaridan    biri  ko’pburchak  bo’lib,  qolgan  yoqlari  umumiy 
uchga  ega  uchburchaklar  bo’lsa,  bunday  ko’pyoq  piramida  deyiladi. 
Ko’pburchak piramidaning asosi deyiladi (8.1-chizma).  
Agar,  birinchidan,  piramidaning  asosi  muntazam  ko’pburchak  bo’lsa  va 
ikkinchidan,  piramidaning  balandligi  shu  ko’pburchakning  markazidan  o’tsa, 
bunday piramida muntazam piramida deyiladi.  
Ma’lumki,  ko’pyoqnig  ikki  yog`i  -  mos  tomonlari  bir-biriga  parallel 
bo’lgan  teng  ko’pburchaklardan  iborat  bo’lib,  qolgan  yoqlari  parallelogrammlar 
bo’lsa,  bunday  kopyoq  prizma  deyiladi.  Prizma  yon  qirralarining  asosiga 
perpendikulyar  yoki  qiya  bo’lishiga  qarab,  to’g’ri  yoki  og’ma  prizma  deyiladi. 
Asoslari  muntazam  ko’pburchaklardan  iborat  to`g`ri  prizma  muntazam  prizma 
deyiladi.  Asoslari  parallelogrammlardan  iborat  prizma  parallelepiped  deyiladi. 
Ko’pyoqni  epyurda  tasvirlash  uchun  uning  hamma  uchlarining  proektsiyalari 
berilishi va ko’rsatilgan tartibda o’zaro tutashtirilgan bo’lishi lozim (8.2-chizma). 
Prizmaning yon qirralari o’zaro parallel chiziqlar bo’lganligidan ularning 
bir nomli proektsiyalari ham o’zaro parallel bo’ladi.  
 
 
 
8.1-chizma.  
 
 
 
 
8.2-chizma.