“Fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi «Muhandislik chizmasi va eskizi» fanidan maruzalar matni muallif: Nurmetov M. R

Ortogonal proyeksiya 
(Birinchi va uchinchi choraklar)
 
 
 
Ortogonal  proyeksiya  bu  chizma  chizuvchi  shaxs  uch  o’lchamli  buyumni 
ikki  o’lchamli  tekislikda  yetarli  aniqlikda  qanday  chizishni  hal  qilish  kabi  katta 
muammoni  yechimi  hisoblanadi.  Chizma  barcha  yuzalarning  tashqi  konturlari 
elementlarini  aniq  ko’rsatishi  va  bu  tashqi  yuzalar  to’liq  o’lchamlari  ko’rsatilgan 
bo’lishi shart.  Agar  buyum  juda  oddiy  bo’lsa,  unda  qo’l  bilan  (eskiz)  chizmasini 
bajarish  mumkin.  Unchalik  oddiy  bo’lmagan  buyumni  izometrik  yoki  qiya 
burchakli(dimetrik)  proyeksiyalar  yordamida  chizish  mumkin.  Lekin  bu  ikki 
sistemada  sezilarli  yetishmovchiliklar  mavjud.  Ikkala  tizimda  ham  aylana  va  egri 
chiziqlarni tasvirlash qiyindir va buyumning istalgan uchta ko’rinishidan ortig’ini 
ko’rsatib bera olmaydi. Ortogonal proyeksiylash hech qanday kamchiliklarga ega 
emas,  chunki  uning  moslashuvchanligi  o’xshash  buyumning  istalgancha 
ko’rinishlarini ko’rsatishga ruxsat beradi  
Ortogonal  proyeksiyaning  ikki  xil  shakli  mavjud:  birinchi  chorak  va 
uchunchi  chorak;  biz  ikkisi  haqida  so’zlab  beramiz.  Odatdagidek  Angliya  ishlab 
chiqarishida birinchi chorakdan foydalanilgan. Amerika Qo’shma Shtatlari va qit’a 
davlatlari  esa  uchinchi  chorakni  qo’llashgan.  Birinchi  chorakni  tamomlash  bir 
necha  yillarni  egallasa  ham  hech  qanday  shak  shubhasiz  aytish  mumkinki 
Britaniya  ishlab  chiqarishi  uchinchi  chorakga  o’tishni  boshlayapti.  Natijada  bu 
milliy va halqaro ortogonal proyeksiya standarti hisoblanadi. 
10.1-chizmada  ikki  tekislik  orasida  berilgan  pog’onali  blok  ko’rsatilgan. 
Tekislik o’ta silliq yuzaga ega. Bulardan biri gorizontal, ikkinchisi esa vertikaldir. 
Blokning ustki tomonidagi ko’rinishi to’g’ridan-to’g’ri gorizontal tekislikka (HP) 
chiziladi. Blokning old tomonidan ko’rinishi esa frontal tekislikka (VP) chiziladi. 
Endi faraz qilaylik shu blokni olib tashlab va ikki tekislikni ochib ko’ramiz. Agar 
HP ni harakatlantirsak u VP bilan to’g’rima-to’g’ri tushib qoladi. So’ngra blokning 
ikki ko’rinishini o’z holicha qoldiriladi. Biri blokning ustki tomoni, ikkinchisi esa 
blokning old tomonidir. Bu ikki ko’rinish (Balandliklar)dir. 
10.1-chizmada  blok  uchinchi  ortogonal  chorakda  tasvirlangan.  Huddi  shu 
blok 10.2 chizmada birinchi ortogonal chorakda tasvirlangan. Sizda yana VP vaHP 
lar bor, lekin ular bir-biridan joylashishi bilan farq qiladi. Blok ikki tekislik orasida 

---

 
 
muallaq  holatda  (fazoda)  turibdi.  Blokning  ustki  qismi  HP  ustida  va  old 
tomonidagi  ko’rinishi  esa  VP ustida tasvirlangan.  Faraz  qilaylik  ikki  tekisligimiz 
o’zaro  ochilgan  va  HP  90 burchak  hosil  qilguncha  pastga  tushirilgan.  HP  ustki 
tomonda,  VP  esa  pastki  tomonda  joylashgan  (uchinchi  chorakdagi  ortogonal 
proeyktsiya). 10.2 chizma esa  VP  ustki  tomonda,  HP  esa  pastki  tomonda 
joylashgan (birinchi chorakdagi ortogonal proyeksiya).