Fakultetlararo jismoniy tarbiya va sport

Ikkinchi  davr  -  jismoniy  madaniyat  jarayonida  qo’llanila  boshlagan  birinchi 

uslubiyatlarning  yaratilishi  – qadimgi Yunonistonda quldorlik davlati davrini va O`rta asrni o’z 

ichiga  oladi  (G.D.  Harabuga,  1974).  Jismoniy  madaniyatdagi  bu  uslublar,  tajribalar  orqali 

vujudga  keltirilgan  bo’lib,  faylasuflar,  pedagoglar,  vrachlar  odam  organizmi  faoliyati 

qonuniyatlarini xali bilmasligi sababli jismoniy mashqlar ta’siri mexanizmini tushuntira olmas, 

shunga  ko’ra  jismoniy  mashqlar  bilan  shug’ullanishning  foydasini  tashqi  natijalarga  qarab 

baholardilar.  Yunonistonning  jismoniy  madaniyat  uslubiyati  aytarli  darajada  ma’lum  edi.  U 

mavjud vositalar va uslubiyatlarni kuch, chidamlilik va boshqa harakat  sifatlarini rivojdantirish 

uchun ularni yagona tizimiga birlashtira olgan edilar. 

 

O`rta  asrning  o`rtalarida  uslubiyatlarining  xillari  ortdi.  Gimnastika,  suzish,  o’yinlar, 

kamon  otish,  otda  chopish,  kilichbozlik  bo’yicha  dastlabki  qo’llanmalar  paydo  bo’ldi. 

---

Ajdodlarimiz  Abu  Nasr  Farobiy,  Abu  Ali  Ibn  Sino,  Abu  Rayxon  Beruniylarning  tan 

madaniyatiga oid ilmiy dunyoqarashlari vujudga keldi (Usmonxujayev T.N. 1995).  

 

Uchinchi  davr  -  jismoniy  madaniyat  haqidagi  nazariy  bilimlarni  intensiv  to’planishi 

Uyg’onish  davridan  XIX  asrning  oxirigacha  bo’lgan  davrni  o’z  ichiga  oladi.  Inson  madaniyati, 

uni  o’qitish,  davolash  haqidagi  fanning  rivojlanishi  faylasuflar,  pedagog  va  vrachlarning 

jismoniy  madaniyat  muammolariga  e’tibor  qila  boshlashlari  davri,  jismoniy  madaniyatning 

moxiyati  haqidagi  falsafiy,  pedagogik  va  tibbiy  ma’lumotlarning,  bilimlarining  vujudga  kela 

boshlagan  davri.  Bu  ma’lumotlar  xali  turlicha  edi,  chunki  ko’pincha  o’sha  davrda  mustaqilroq 

sanalgan  filosofiya,  pedagogika,  meditsina,  fanlari  tarkibida  voyaga  yetar  edi.  Yo’l-yo’lakay, 

ammo  zarur  bo’lgan  darajada  bunday  ilmiy  fanlarning  vakillari  ko’pincha  o’z  muammolarini 

jismoniy madaniyatning rolini hisobga olmay hal qilish mumkin emasligini tushuna boshladilar. 

Yаngilanish  davridayoq  pedagog-gumanistlar  va  xayoliy  sotsialistlar  jismoniy  madaniyati  bir 

butun tarbiyaning majburiy qismilardan biri deb qaray boshladilar. 

 

Jumladan,  shveytsariyalik  demokrat  pedagog  I.  G.  Pestalotssi  tomonidan  (1746-1827) 

bolalar harakat qobiliyatini rivojlantirish uchun to’zilgan jismoniy mashqlar tizimini yaratishdagi 

bug’inlar(sustavnaya)  gimnastikasi  umumiy  pedagogika  nazariyasi  ichida  alohida  o’rinni 

egallaydi. 

 

Madaniyatning mazmuni ochildi va unda jismoniy madaniyatning o’rin aniqlandi hamda 

shaxsni har tomonlama rivojlantirish yo’llari belgilandi. 

 

Aynan shu davrda jismoniy  madaniyat nazariyasiga asos solindi deb  hisobga olinib, shu 

soxa bo’yicha ilmiy farazlar va bilimlar tuplanishi orqali mustaqil fan sifatida ajralib chikdi.