Fakulteti servis sohasi iqtisodiyoti kafedrasi «narxni shakllantirish» fanidan

2.3. Narxlar diskriminatsiyasi va monopoliyaga qarshi qonunchilik.
Monopol firmaning barcha mijozlarga bir xil narxlarda mahsulot sotishini ko`rib chiqdik. Biroq ko`p hollarda, firmalar ikki xil mijozlarga xarajati bir xil bo`lgan tovarni ikki xil narxda sotadi. Bu amaliyot narx diskriminatsiyasi deb ataladi. Narx diskriminatsiyasini ayniqsa raqobatli kompaniyalar ochiq bozorida qo`llash mumkin emas. Bu har tomonlama firmaning nufuzini tushirib yuborib mijozlarning yuz o`girishiga olib keladi. Chunki raqobat bozorida tovarlar va uni ishlab chiqaruvchilar ham xilma xil bo`ladi. Qolaversa, eng yuqori narx uchun kurash ayni shu bozorda o`z o`rniga va kuchiga ega bo`lishga harakat qilayotgan firmalar o`rtasida qizg`in tus oladi.Optimal narx diskriminatsiyasi monopolist tomonidan aynan har bir mijozning haq to`lash uchun tayyor ekanligini bilgan holda har bir mijozga har xil narxni qo`yishi mumkin bo`lgan vaziyatni tasvirlaydi. Bu holda, monopolist har bir mijoz aniq optimal narx uchun haq to`lashini va monopolist har bir bitimdan daromad olishi aniqlangan. Monopoliyaga qarshi qonunchilik — davlatning monopoliyaga qarshi kurash siyosati demakdir. Monopoliyaga qarshi qonunchilik asosan, quyidagi yo`nalishlar bo`yicha shakllandi.
Birinchidan, ishlab chiqarish (tarmoq)ni boshqaruvchi qonunlar. Bu qonunlarga binoan, odatda, hech bir korxona (korporatsiya)ning biror turdagi mahsulot ishlab chiqarishning yarmidan ko`pini nazorat qilishga huquq berilmaydi.
Ikkinchidan, barcha yirik korporatsiyalar ishtirokchilari boshqa korporatsiyalar aksiyalarining ma`lum cheklangan miqdoridan ortig`iga ega bo`la olmasligi belgilab qo`yiladi.
Uchinchidan, narxlarni bozor muvozanati belgilagan darajadan yuqori yoki past turishini, narx ustidan kelishib olishni ta`qiqlovchi kartellarga qarshi qonunlar joriy qilinadi.
Monopoliyaga qarshi faoliyatni tartibga solishning asosiy yo`nalishlari:
-bozorning monopollashuvini cheklash;
-raqobatchi kompaniyalar qo`shilishini ta`qiqlash;
-monopol narxlar belgilanishini ta`qiqlash;
-raqobatni madaniylashgan tarzda olib borishni qòllab–quvvatlashdan iborat.