Fakultet: O’zbek tili va adabiyotini o’qitish Guruh: 407 Fan: Adabiyot nazariyasi

Esse janrining nazariy ta’rifi:

Esse o’zbek adabiyotida falsafiy-estetik, tarixiy-biografik, badiiy-publististik, diniy, ilmiy, ommabop xarakterga ega bo’lib, sof va sinkretik janr hisoblanadi. XX asrning adabiy jarayonida janrlarning bir-biriga singishi, ta’siri sinkretik birikishi jarayoni essening turli janr turlari va ko’rinisharini yuzaga keltirdi. Esse epik tur janrlariga qolip vazifasini o’tay boshladi. Natijada o’zbek adabiyotida esse-roman, esse- xotira, qissa-esse, maqola-esse singari shakllar paydo bo’ldi. Esse adabiy janr sifatida muallifning shaxsiy mulohaza va taassurotlari asosiga qurilgan, erkin kompozitsiyali, kitobxon bilan erkin suhbatga asoslangan nasriy ijod namunasidir. Esse adabiy janrlar (roman,qissa, hikoya) jurnalistik janrlar (ocherk, publisistik maqola), ilmiy janrlar (monografiya, taqriz) ga birdek aralashadi. Esse nafaqat o’zbek, dunyo adabiyotshunosligida vujudga kelishi uzoq tarixga ega bo’lgan janrdir.

Esse muayyan ko’rinishdagi adabiy tanqidning krng ko’lamli va yirik janrlaridan biri bo’lib, unda muallif “men”i yorqin ko’rinib turadi. His-tuyg’ularning chuqurligi va teranligiga asoslanadi. Esse muallifi krng qamrovli bilimdon sifatida chuqur mulohaza yuritishga intildi, unda muallifning ilmiy-badiiy olami, qarashlari birlashadi. Esse juda keng imkoniyatlarga ega, uning erkinligi, teranligi va o’ziga xos xususiyatlaridandir. Esseda adabiyotshunoslik qonun-qoidalariga to’la-to’kis rioya qilinishi, dalillarning ilmiy jihatdan har tamonlama isbotlangan bo’lishi ko’p ham talab qilinmaydi. Yozuvchi tanqidi ko’pincha esse janrida yoziladi. Unda ijod va hayot tajribalaridan kelib chiqqan xulosalar, qarashlar, kuzatishlar aks etadi.