Fakultet: Ijtimoiy-iqtisodiy

LANGARCHO’P BILAN SAKRASHNING RIVOJLANISHI

Langarcho’p bilan balandlikka sakrash sport mashqlari sifatida birinchi marta Angliyada, 1866 yilda o’tkazilgan mamlakat chempionatida musobaqalar tarkibidan joy egallagan bo’lib, bunda dastlabki g’olib sifatida D.Uiler qayd qilingan va u 3,07 metr natija ko’rsatgan. Bu vaqtda sport anjomi (snaryad) sifatida qattiq va og’ir daraxt (qora qayin, shumtol, gikori) yog’ochidan sakrash tayog’i yasalgan. Bu anjomga va sakrash texnikasiga belgilangan maxsus talablar mavjud bo’lmagan. Shu sababli, ayrim sportchilar tayanib sakrash uchun tayoqning uchki qismiga uch oyoqli metaldan yasalagan tirgak o’rnatib olishgan. Yugurib borgan sportchi tayoqning uchki qismida joylashgan uch oyoqchali tirgakni planka oldida erga qadagan holatda qo’llari yordamida mahkam ushlagan holatda, arqondan sakrash ko’rinishida plankadan oshib o’tishni amalga oshirgan. Keyinchalik oyoqlarni ko’targan holatda, tayoqqa tiralib, plankadan oshib o’tish amalga oshirilgan.

1889 yilda birinchi marta langarcho’p bilan sakrash musobaqalari tartibi ishlab chiqilgan bunda o’zgartirishlar kiritilgan, jumladan tayoqni qo’llar yordamida quchoqlab ushlash ta’qiqlangan. Tayoqchani tirash uchun maxsus qutilardan foydalanilgan. Bu o’zgartirishlar yugurish uzunligi masofasi va tezligini oshirishga olib kelgan.

Og’ir va foydalanishga noqulay bo’lgan sarkash tayoqlari o’rniga engil, elastik holatdagi bambuk yog’ochidan ishlangan tayoqlardan foydalanish belgilangan. Sakrash texnikasiga kiritilgan o’zgartirishlar natijalarning tezlik bilan o’sishiga olib kelgan. Jumladan, 1912 yildayoq M.Rayt (AQSh) tomonidan 4 metrlik balandlik zabt etilgan. Bambuk yog’ochidan tayyorlangan langarcho’p bilan balandlikka sakrashda erishilgan maksimal qiymat 4,77 metrni tashkil qiladi (K.Uormyerdam, AQSh, 1942 yil). Bambuk yog’ochidan tayyorlangan tayoqlar mustahkamligi bilan alohida darajada ajralib turmagan, ko’pincha holatlarda sinib ketgan, namlik va harorat o’zgarishlariga yomon holatda reaksiya ko’rsatgan.

Bambuk yog’ochidan tayyorlangan tayoqlar 1945 yilgacha musobaqalarda foydalanilgan.

Metaldan yasalgan tayoqlar nisbatan mustahkam va ishonchli bo’lsada, biroq elasiklik xususiyati kamligi sababli natijalarning sezilarli qiymatda o’sishiga olib kelmagan. Faqatgina, 15 yil o’tganidan keyingina Amerikalik sportchi R.Gutovski oldin erishilgan natijani 1 sm ga yaxshilashga muvafaq bo’lgan.

1960 yilda Rim shahrida o’tkazilgan XVII Olimpiada musobaqalarida Amerikalik sportchi D.Breggu o’z vatandoshi tomonidan o’rnatilgan dunyo rekordini yaxshilashga muvafaq bo’lgan (4,80 metr).

Albatta, bunda elastik xususiyatga ega bo’lgan sintetik tayoqlar yaratilmaganda balandlikka sakrash bo’yicha dunyo miqyosidagi olg’a ketishlar tempini tasavvur qilish qiyin bo’lar edi. 1963 yilda tomonidan bu ko’rinishda yaratilgan langarcho’p bilan besh metrlik balandlik zabt etilgan. Yangi yaratilgan sakrash tayog’i ichi bo’sh quvur shakliga ega bo’lib, «fiberglas» sintetik materialidan (alyuminiy va po’latdan mustahkam hisoblangan, epoksid smola bilan biriktirilgan shishatola) yasalgan, uzunligi 5 metr, og’irligi qiymati 4 – 5 kg ga teng hisoblanadi.

Shuningdek, 5 metrlik balandlik zabt etilishi sportchilarning sakrash davomida erga tushish joyiga alohida diqqat – e’tibor qaratish talabini yuzaga keltirgan bo’lib, bunda yog’och material qipig’i va qirindisi o’rniga yumshoq parolon materialdan foydalanishga o’tilgan.

Olti metrlik balandlik birinchi marta S.Bubka tomonidan 1985 yilda zabt etilgan bo’lib, ushbu sportchi tomonidan dunyo rekordi o’rnatilgan (6,14 metr).

Afina shahrida o’tkazilgan XXVIII Olimpia o’yinlarida chempionlar sifatida 5,95 metr natija bilan M.Timoti (AQSh), ayollar o’rtasida 4,91 metr natija bilan E.Isinbaeva (Rossiya) kabi sportchilar qayd qilingan. Hozirgi vaqtda Langarcho’p bilan balandlikka sakrash bo’yicha erkaklar o’rtasida dunyo rekordi Ukrainalik Sergey Bubkaga tegishli bo’lib, 1994 yil, 6,14 m natija qayd etgan bo’lsa, Langarcho’p bilan balandlikka sakrash bo’yicha ayollar o’rtasida dunyo rekordi Rossiyalik Yelena Isinbaevaga tegishli u 2009 yil, 5,06 m natijani qayd etgan.