Факультети нефт – газни қайта ишлаш

14.3-расм. Углеродграфитли материалларнинг структара-схемаси. 
I–антегмит АТМ-1; II–бакелитирланган графит; 
г
–графит;
с
–фенолформалдегид смоласи. 
14.3-расмдан кўринадики, антегмит АТМ-1 да (I) узлуксиз фаза қотган 
фенол-формалдегид смоласидан, кукунсимон графит эса ғовакликларни 
тўлдирувчи вазифасини ўтайди. Бакелитирланган графитда (II) узлуксиз фаза 
графитдан, қотган фенол-формалдегид смола эса ғовакликларни тўлдирувчи 
ҳисобланади. 
Юқори агрессив муҳитларда ишлатиладиган иссиқлик алмаштиргич 
аппаратлари учун юқори иссиқлик ўтказувчанликка эга бўлган графитли 
материаллар тенги йўқ ҳисобланади. 
 
Изоляция қопламаларининг сифатини назорат қилиш 
Изоляция қопламаларининг сифатини текшириш иш жараёнида амалга 
оширилади. Трасса шароитида тайёрланадиган мастиканинг сифати, қурилиш 
ташкилотларини назорат пости лабораторияларида текширилади. Бунда, 
ишлатиладиган компонентларнинг техник кўрсаткичлари (нормага кўра) ва 
тайёрлаш технология режимларининг давлат стандарти талабларига жавоб 
бериш ва бермасликлари назорат қилинади. 
Қувурларни тозалаш ва текислаш қаватининг сифати, ташқи кўзатиш 
орқали текширилади. Ўралган изоляция қопламасининг сифати эса, ташқи 
кўзатиш ва физик асбоблар (нуқсонларни, қалинликни ва адгезияни 
аниқловчи) ёрдамида текширилади. Ташқи кўзатиш орқали: қопламадаги 
ёриқлар, ҳаво шарчалари, нотекисликлар ва эзилишлар аниқланади. 
Мастика қопламасининг ҳимоя қилинаётган қувур юзасига бўлган 
ёпишқоқлиги адгезометр асбоби ёки қопламани қўл билан 45 – 50
0
бурчак 

---

остида тортиб, кучириш орқали аниқланади. Агар қопламани тортишда, у 
кичик бурчаклар кўринишида узилса ва унинг маълум бир қисми қувур 
юзасида қолса, қопламани қувур юзасига бўлган ёпишқоқлиги қониқарли 
ҳисобланади. Адгезометр асбоби билан аниқлашда, ўраб турган ҳавонинг 
ҳарорати 25 
0
С дан ва узишдаги қопламани қаршилиги 0,5 МПа дан кичик 
бўлмаслиги керак. Қувурлардаги қопламанинг адгезия кўрсаткичи, унинг 
узунлигини ҳар 100 м оралиғида буюртмачининг талабига кўра танлаб 
аниқланади. 
Қопламадаги нуқсонлар (жарохатлар)– нуқсон қидирувчи асбоблар 
ёрдамида (ИП–74,ДП-64; ДИ-74) аниқланади. 
Қўйида уларнинг техник характеристикалари келтирилган. 
8 – Жадвал 
Айрим қалинликни ўлчовчи асбобларнинг техник кўрсаткичлари. 
Кўрсаткичлар
Асбоб маркаси 
ТИП–1 
МТ – 31 Н 
МТ – 33 Н 
ВТ – 30 Н 
Назорат
қилинадиган 
қалинлик, мм; 
1 диапазонда
2 диапазонда
1 – 3
2 – 10
1 – 3 
3 -1 
1 – 3 
3 –1 
0 – 0,1 
0,1 - 1 
Иш ҳарорат
диапазони,
0
С
-20 дан 
+40 гача 
-10 дан 
+40 гача
-30 дан
+40 гача
-10 дан 
+40 гача 
Ташқи
ўлчамлари, мм
165х10х75 180х250х140 200х230х140 
- 
Массаси, кг
(кўп эмас) 
3 
3 
5 
- 
Ток манбаси 
Аккум. 
бат.
Ўзгар.Ток Аккум.бат 
Ўзгар. ток. 

---

ИП – 74 туридаги асбоб, қувурларни қуриш ва фойдаланиш 
жараёнларида, зовурни очмасдан қувур юзасидаги изоляция қопламаларининг 
нуқсонларини аниқлашга мўлжалланган. ДИ туридаги нуқсон қидирувчилар 
эса, қувурларни қуриш ва таъмирлашда изоляция қопламаларининг 
бутунлигини назорат қилиш учун мўлжалланганлар. Қопламадаги 
нуқсонларни аниқлаш, қувур узунлигини ҳар 500 м оралиғида амалга 
оширилади. 
Қалинликни ўлчовчи асбоблар, қувурларни қуриш ва таъмирлаш 
жараёнида уларнинг юзасидаги қоплама қалинлигини назорат қилиш учун 
мўлжалланганлар. 
Қоплама қалинлигини ўлчаш, қувур узунлигини ҳар 100 м оралиғида 
амалга оширилади. Ҳамма асбобларда ўлчаш хатолиги 5 фоизни ташкил 
қилади.