F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

A. Asosan endogen jarayonlar sababli vujudga kelgan relyef shakllari.

1. 
   Yosh tektonik harakatlar ta'sirida vujudga kelgan relyef shakllari.
   
2. 
   Relyefning struktura shakllari.
   
3. 
   Relyefning vulkanik shakllari.
   
4. 
   Relyefning loyli vulkanik shakllari.
   

B. Asosan ekzogen jarayonlar sababli vujudga kelgan relyef shakllari.

1. 
   Oqar suvlarning ishidan hosil bo'lgan relyef shakllari.
   
2. 
   Gravitatsiya (og'irlik kuchi) ta'sirida hosil bo'lgan relief shakllari.
   
3. 
   Muz va qorning ishidan vujudga kelgan relyef shakli.
   
4. 
   Muz suvlarining faoliyatidan hosil bo'lgan relyef shakli.
   
5. 
   Ko'p yillik muzloqlarning faoliyatidan hosil bo'lgan relyef shakli.
   
6. 
   Nival, soliflyuksiya jarayonlarining birgalikda ta'siridan vujudga kelgan relyef shakllari.
   
7. 
   Dengiz va ko'l suvlarining ishidan hosil bo'lgan relyef shakllari.
   
8. 
   Arid (quruq) iqlim sharoitida eol (shamol), oqar suvlar va gravitatsiya (og'irlik kuchi) jarayonlarining birgalikdagi faoliyatidan hosil bo'lgan relief shakllari.
   
9. 
   Shamol faoliyati ta'sirida hosil bo'lgan relyefning eol shakllari.
   
10. 
    Yer osti suvlarining faoliyati natijasida vujudga kelgan karst va suffoziya relyef shaklari.
    
11. 
    O'simlik va hayvonlarning faoliyati natijasida hosil bo'lgan relyefning biogen shaklari.
    
12. 
    Inson faoliyati natijasida vujudga kelgan relyefning antropogen shakllari.
    

Geomorfolog D.S.Kizevalter tomonidan relyef formalarini tasniflashda esa tabiiy geografik jarayonlarning ham endogen ham ekzogen kuchlar ta'sirida shakllanuvchi guruhlarini genetik turlarga bo'ladi.
XX asrning oxirlariga kelib tabiiy geografik jarayonlarni o'rganish va tadqiq etish jadallik bilan rivojlandi. Natijada tabiiy geografik jarayonlarni hosil bo'lishi va ularni kelib chiqiqshiga ko'ra genetik turlarga ajratish geologlar va geomorfologlar tomonidan turlicha tadqiq etildi. Lekin ushbu tasniflashlar bir- birini inkor etmaydi, aksincha to'ldiradi. Jumladan mualliflar E.Q.Qodirov va boshqalar muallifligida tabiiy geografik jarayonlarning ayrimlarini o'rganar ekanlar xavfli jarayonlar turkumiga mansub deya biladi. Shu bilan birgalikda tabiiy xavfli jarayonlarni uchta yirik guruhga ajratadi. Yerning ichki kuchlariga bog'liq xavfli jarayonlar. Ushbu turkumga tektonik xarakatlar, yer qimirlashi (zilzilalar)ni kiritadi. Ushbu mualliflar ikkinchi guruhni yerning tashqi kuchlariga bog'liq havfli jarayonlar deya aytadilar. Bu turkumga tog' jinslari qatlamlaridagi surilmalar, sel hodisasini mansub deya biladilar.
Ular uchinchi guruh deya inson faoliyati bilan bog'liq jarayonlarni tushunadilar. Uchinchi turkum, dehqonchilik, chorvachilik, suv inshootlarini qurish, sanoat korxonalari bilan bog'liq holda yuzaga keluvchi tabiiy geografik jarayonlar tarzida o'rganiladi. SHubhasiz ushbu tasniflash barcha turdagi tabiiy geografik jarayonlarni qamrab ola bilmaydi.
Prof.M.M.Mamatqulov tomonidan ham tabiiy geografik jarayonlar faqat O'zbekiston hududigina uchrovchilari misolida tadqiq etib, tasniflagan. Natijada ushbu jarayonlarning yetti turkumdan iborat guruhi shakllanadi. Ushbu tasnif quyidagicha aks etadi.⁶
O'zbekistonda tarqalgan tabiiy geografik jarayonlar
(prof.M.M.Mamatqulov bo'yicha)

1. 
   Denudatsion kuchlar bilan bog'liq jarayonlar;
   
2. 
   Gravitatsion kuchlar bilan bog'liq jarayonlar;
   
3. 
   Yer usti oqar suvlari faoliyati bilan bog'liq tabiiy geografik jarayonlar;
   
4. 
   Yer usti va yer osti suvlari, suvlari faoliyati bilan bog'liq jarayonlar;
   
5. 
   Shamollar faoliyati bilan bog'liq jarayonlar;
   
6. 
   Dengiz, ko'l, suv omborlari to'lqinlari bilan bog'liq tabiiy geografik jarayonlar;
   
7. 
   Insonning xo'jalik faoliyati bilan bog'liq jarayonlar;
   

Ushbu klassifikatsiyada muallif tektonik xarakatlar, zilzila, tog' muzliklari tufayli yuz beruvchi tabiiy geografik jarayonlarga e'tibor qaratmaydi.
Tabiiy geografik jarayonlar turlari.A.Rafiqov, H.Vaxobov tomonidan esa tabiiy omillar ta'sirida sodir bo'ladigan, ya'ni yerning ichki (endogen) kuchlari ta'sirida sodir bo'ladigan jarayonlar (vulkanlar, zilzilalar, tog'larning ko'tarilishi, yer yuzasining cho'kishi) hamda tashqi kuchlar (ekzogen) ta'sirida sodir bo'ladigan jarayonlar (nurash, eroziya, surilmalar, muz va shamolning ishi) ga bo'ladilar. Sun'iy omillar ta'sirida sodir bo'ladigan jarayonlarga esa surilmalar, yer yuzasining cho'kishi va o'pirilishi, daryo va ko'llar meyorining o'zgarishi, sho'rlanish, sun'iy eroziya kabi turlarga bo'ladi.
A.Nizomov va boshqalar tomonidan esa tabiiy geografik jarayonlar va ular hosil qilgan relyef shakllari tadqiq etilib quyidagi guruhlarga ajratilgan.
1-jadval

№