F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

tishiga sabab bo‘lgan ushbu tadbiming barbod bo‘lishiga olib kelgan.
Faunaning yoppasiga qirilib ketishi bu yerda qishloq xo‘jalik
ekinlari plantatsiyalarini tashkil etish bilan ham bog‘liq. Ikkinchi
jahon urushidan so‘ng plantatsiyalami tashkil etish maqsadida olib
borilgan tozalash ishlari oqibatida minglab jirafalar, buyvollar, karki
100

---

donlar va antilopalar qirib tashlangan. Zamonaviy ov qurollari bilan 
hayvonlami qirish, hayvonot bogiari va uyida hayvon saqlovchilar 
uchun hayvonlami ovlash faunaga jiddiy talofat yetkazgan.
M a’lumki, Janubiy Afrikaga qadimgi Yevropa kolonizatsiyasi an 
cha oldin kirib kelgan va shu sababli bu yerdagi fauna t a r k i b i n i n g
o‘zgarishi ham uzoq tarixga ega. Yirik tuyoqlilardan kavaggi va ay 
rim antilopalar butunlay qirib tashlangan, fillar va karkidonlar kabi 
boshqa tuyoqlilar esa shimolga siqib chiqarilgan. Sherlar va strauslar 
ham inson ta’sirida o‘z areallaridan siqib chiqarilgan. Bu yerda ya­
shovchi koffr xonaki itlari Yevropa xonaki itlari bilan chatishish oqi 
batida yo‘qolib ketish arafasida turibdi. Bunday munosabatlar oqibati 
umurtqasizlar faunasida ham ko‘rinadi.
Afrika faunasiga nafaqat hozirgi odam turi (Homo sapiens), bal- 
ki uning ajdodi sanalgan avstrolopiteklar ham u yoki bu darajada 
o‘zining ta’sirini o ‘tkazgan. Sharqiy va Janubiy Afrikada ko‘plab 
topilgan avstrolopiteklaming yashash joylarida o‘tkazilgan tadqiqot- 
lar bundan dalolat beradi. Janubiy avstrolopiteklami birinchi b o iib
topgan Raymond a.. Dart markaziy Transvaleda avstrolopiteklar 
qoldiqlari bilan birgalikda pavian, o‘rtacha kattalikdagi va yirik an 
tilopalaming skelet qoldiqlarini topishga muvaffaq boigan. Bu yer- 
dan mazkur hayvonlami ov qilishda foydalanilgan bir necha turdagi 
qurollar ham topilgan. Avstrolopiteklar soni nisbatan kam b o igan 
va shu sababli ulaming faoliyatlari ekosistemadagi muvozanatni bu- 
zishga qodir boimagan.
Afrikada yirik maydonlami egallagan milliy b o g iar ko‘p. Ba’zan 
milliy bogiardagi ayrim turlar sonini ham boshqarishga, ya’ni soni 
ko‘payib ketgan hayvonlami ovlashga to ‘g ‘ri keladi. Afrikadagi 
ko‘pgina milliy bogiarda fillar va yirik o‘txo‘r hayvonlar sonining 
oshishi o ‘simliklaming payxon boiishiga va natijada boshqa turdagi 
hayvonlar hayotining ogirlashuviga sabab boigan. Bunday holat- 
laming oldini olish va yetkazilgan zarar o ‘mini qoplash maqsadida 
mahalliy davlat mazkur turlar sonini qisqartirish va boshqa chora- 
tadbirlami ishlab chiqqan. Shunday choralardan biri milliy bogiarda
101

---

sayyohlar va boshqa qiziquvchilarga maxsus ov qilish uchun tegishli 
ruxsatnomalar berish hamda hayvonot bog‘lari uchun hayvonlar 
yetishtirib berish asosida mablag‘ yig‘ishdan iborat. Ayni paytda bun 
day tadbirlarsiz milliy bog‘lami muhofaza qilishning imkoni yo‘q. 
Mixael va Berngard Grjimeklaming tadqiqotlarida aniqlanishicha, 
Serengeti dashtlaridagi milliy bog‘laming chegaralarini belgilashda 
milliy bog‘dagi hayvonlaming migratsiya yo‘nalishlarini va migratsi- 
ya qilish joylarini ham hisobga olish lozim. Aks holda, muhofaza 
qilinayotgan hududdan tashqariga migratsiya qiluvchi hayvonlaming 
yirik podalari turli sabablar oqibatida ko‘plab talofat ko‘rishi mum 
kin.