|
8.1. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA
BOLALAR HAYOTINI TASHKIL ETISHNING
ASOSIY PRINTSIPLARI
M aktabgacha ta ’lim m uassasada ta iim tizim idagi boshqa o'quv
tarbiyaviy m uassasalaridan bolalar hayoti va tarbiyasini o‘ziga xos tash k il
etishi bila i ajralib turadi.
M aktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning tarbiyasi m aqsad va
vazifalarini am alga oshirish ular hayotini tashkil etishning asosiy
xususiyatlarini belgilab beradi.
Yasli - m aktabgacha ta iim m uassasalarda bolalar hayotini tash k il
etish h a rto m o n la m a tarbiyalash vazifalariga kom pleks yondoshish asosida,
ta iim -ta rb iy a m azm uni, shakli va m etodlari birligi asosida quriladi.
91
Hayotni tashkil etish - bu hayot faoliyatining asosiy jarayonlarini
turli yosh guruhlaridagi bolalarning yakka, kichik va um um iy g u ru hlar
shaklidagi faoliyati va ta ’lim ini m aqsadga muvofiq joriy etish, birga
qo'shib olib borish. shuningdek, har bir bolani har tom onlam a va garm onik
tarbiyalash ham da rivojlantirish uchun zaru r sharoit yaratishdir.
A .S.M akarenko bola hayotini to ‘g ‘ri tashkil etishning uning tarbiyasi
va rivojlanishidagi rolini ta’kidlab shunday degan edi: «Tarbiyaviy ishning
haqiqiy m ohiyati, um um an, sizning bola bilan qurgan suhbatlaringizda,
bolaga ko‘rsatadigan bevosita ta ’sirda em as, balki oilangizning, shaxsiy va
ijtimoiy hayotim izning va ham da bola hayotining tashk il etilganligidadir».
Hozirgi paytda m aktabgacha ta ’lim m uassasalarida o‘quv-tarbiya
jarayoni sifatini oshirish va bolalar hayotini tashkil etish zarurati vujudga
keldi.
Bolalar hayotini tashkil etish va sog‘lom lashtirish ishining barcha
bosqichlarida bolalarning yosh g u ruhlarid agi hayotini tashkil etish
takom illashib kelgan va bunga fiziologlar, psixologlar, pedagoglar,
(E.I.Tixeyeva, E.A .Flerina, A.P.Usova, N.M .Shelovanov, N .M .A ksarina va
boshqalarning) tadqiqotlari asos b o ig an . M aktabgacha ta ’lim pedagogikasi
bolalar hayoti va faoliyatini tashkil etishning quyidagi um um iy printsiplarini
ishlab chiqqan:
B olalarning har bir yosh guru h id ag i birgalikdagi hayot tarzi. Bu printsip
asosida guruhdagi barcha bolalarni har tom onlam a rivojlantirish va ularni
jam oachilik ruhida tarbiyalagani uchun bir xil sharoitni ta ’m inlash ko‘zda
tutiladi.
G uruhlarni k^m plektlashning yosh printsipi bolalarning har bir
guruhida bir yoki ,.vki yoshning boMishini taqozo etadi va ularning yosh
xususiyatlarini hisobga oigan holda ta ’lim va tarbiya jarayonini ta ’minlaydi.
G uruh ning bolalarning har tom onlam a faoliyati va m uloqoti uchun
zarur m oddiy m uhitini yaratish. Bu printsipga ko‘ra g u ru h lar xonalarini
va m aydonlarini pedagogik, gigiyenik va estetik talablarning yagona
birligi asosida jihozlash va obodonlashtirish am alga oshiriladi. Turli
m aqsadlardagi keng-m ol xonalar, yosh - o‘sish m e’yorlariga muvofiq
yasalgan m uayyan qolipdagi m ebellar, ularni joylashtirish, o‘yin va
m ashg'ulotlarga moMjallangan qurol va m ateriallarning rang-barangligi har
bir yosh guruhi uchun bolalar im koniyatlari va tarbiya v azifalarini hisobga
oigan holda ko‘zda tutiladi.
Kun tartibining doim iyligi va yosh xususiyatiga bog‘liqligi, ilk va
m aktabgacha taTim yoshda asosiy hayotiy faoliyat ritm i bir xil emas.
92
B olalarning
o 'z
- o'zlarini tashkil etishdagi va xulqiaridagi nm koniyatlari
ham bir xil em as. Ilk yoshdagi birinchi va ikkinchi g u ru h bolalarining o‘z
x atti-harakatini idora etishdagi ixtiyoriy qobiliyatining m utlaqo yo;qligi,
nochorligi ular hayotini tashkil etishda har bir bolaga parvarish uchun ko‘p „
vaqt ajratish zaruratini keltirib chiqaradi. Yosh o 'ta borishi bilan paydo
bo‘ladigan m ustaqillik, o‘z xatti - harakatini o‘zlashtirilayotgan qoidalarga
muvofiq idora eta olish qobiliyati asosiy hayot faoliyatiga ketadigan
vaqtni qisqartiradi va bolalar faolligini rivojlantirishga yordam beradi.
Kun tartib in i bajarishda o‘z-o‘zini tashkil eta olish ko‘inkm asi tufayli
m ashgculotga, o‘yinga, m ehnatga vaqt qoladi. H ar bir yosh guruh idag i kun
tartib in in g o‘ziga xosligi um um iy jih atn i ham , kun tartib i jaray o n larin in g
izchilligidagi barqarorlikni ham ko‘zda tutadi.
B olalar hayoti - bu faqat kattalarning boig^usi hayotiga tayyorgarlik
em as, bolalik davri bolalarni qiziqtiradigan va uni zavqli qiladigan, ular
tom onidan ijtimoiy tajribaning o‘zlashtirilishini ta ’m in lay digan rang-
barang faoliyat bilan qiziqarlidir.
Turli faoliyat ko‘rin ishlarini (o;yin, m ehnat, ta ’lim) jo riy etish: ularning
kun tartibidagi o‘rni, bolalarning rivojlanish darajasiga ko'ra bu faoliyat
turlarini qo‘shib va navbatlashtirib turish, bola shaxsining shakllanishidagi
roli.
K un m obaynida o‘yinlar, m ehnat va ta ’lim uchun vaqt ajratiladi.
U larning m aktabgacha ta ’lim m uassasasidagi tu rli g u ru h lard ag i o ‘rni
bolalarning yosh im koniyatlariga yakka tarzd a yoki gu ru h bo‘lib harakat
qila olish ko‘nikm asiga, bir-birlari bilan m uloqotda b o la olish m alakasiga
bog‘liq. 0 ‘yin faoliyati va boshqa faoliyat tu rlarin in g asta-sekin kuchaya
borishi ham aham iyatga ega bo‘la boradi.
Yosh g u ru h larid a bolalar hayotini ular hayoti va sog‘lig‘ini m uhofaza
etishga yo‘naltirilgan holda tashkil etish. M azk u r printsip asosida
yasli - m aktabgacha ta’lim m uassasasilardagi yosh g u ru h lari uchun
xonalar ajratiladi, m ebel va jih o zlar tanlanadi, qo‘llanm a va m eteriallar
joylashtiriladi, ovqat tayyorlanadi, chiniqish tizim i va kun dalik harakat
faoliyati joriy etiladi. Tarbiyachilar, enagalar va bolalar, shuningdek,
bolalar o‘rtasidagi m unosabatlarda v azm inlik^o lijan ob lik , insonparvarlik
ruhi hukm suradi. Z iddiyatlar oldi olinadi va odilona hal etiladi, bolalar
asabiyligining payi qirqiladi.
B olalar hayotini tashkil etishda estetik talablarga rioya qilish ulardan
faqat xonalarni jihozlashda foydalanishni em as, balki pedagogik jarayonda
foydalanishni ham ko‘zda tutadi.
93
Do'stlaringiz bilan baham: |
