F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

Kasb - inson  ish faoliyatining ma’lum  tajriba, tayyorgarlik ta­
lab  etadigan  faoliyat  turi,  sohasi,  hunardir. 
Kasbga  umumiy  yoki 
maxsus  m aium ot  hamda  amaliy  tajriba  y o ii  bilan  erishiladi.  Kasb 
ichida  mehnat  faoliyatining  eng  tor xarakteri  bilan  ajralib  turuvchi  ix- 
tisoslari  bor.  Ba’zi  kasblarda  bir  qancha  ixtisoslar  masalan:  chilan- 
gar  kasbida -  remontchi  chilangar,  asbobsoz  chilangar,  yig‘uvchi  chi- 
langar  kabi  yo‘nalishlar  mavjud.  Demak,  har  bir  kasbga  xos  boigan 
yo‘nalishlar mavjud boiadi. Bu esa inson faoliyatini kengayib borayot- 
ganligini,  har bir sohani o ‘ziga xos tor jabhalari borligini tasdiqlaydi.
5

---

Hayotiy jarayonlar kasblami doimiy emasligini ko‘rsatadi.  Kasb- 
larni  ayrimlari  paydo  b o ia d i  ayrimlari  y o ‘q  bo ‘lib  ketar  ekan.  Bu 
kasblami  ayrimlari  texnika  va  texnologiya  sohalarini  taraqqiyo- 
ti  bilan  bog‘liq  holda  takomillashib  boradi,  yangi  ko ‘rinishga  ega 
bo‘lgan  kasblami  paydo  qiladi,  eskilarini  yanada  takomillashtiradi. 
Misol uchun  hozirgi  zamon to ‘quvchisining ishini  ilgari  zamondagi 
to‘quvchi  mehnati bilan taqqoslab bo‘lmaydi.  Hozirda to ‘quvchi sta- 
noklami  avtomatlashganligi  tufayli  bir  qancha  to ‘quv  stanoklarini 
bir vaqtda  boshqaradi.  Albatta  bu jarayonlarni  taqqoslab  b o‘lmaydi, 
ulardagi  mehnat  sharoiti,  stanoklami  boshqarishga  va  to ‘qishga 
bog‘liq b o ‘lgan  yangi  bilimlar tizimi  va  shu  kabilar ulaming  farqini 
k o ‘rsatib  turadi.
Kasblami  o ‘zgarib  borishiga  ijtimioiy  -   iqtisodiy  tuzum  ham 
o ‘z  ta ’sirini  o ‘tkazib  boradi.  Deylik,  hozirda  boshqaruvchi  -   mas­
ter  yoki  inspektorlar  mavjud  b o iib   ular  boshqa  sohalardan  tub- 
dan  farqlanib  turadi.  Bunga  misol  qilib  shifokorlik  kasbini  olishi- 
miz  va  uni  jam iyatdagi  rolini  k o ‘rsatib  berish  mumkin.  Jamiyat- 
dagi  “erkin  tadbirkorlik”  jarayoni  shifokomi  endi  nafaqat  davo- 
lovchi,  balki  tadbirkorlik  ishi  bilan  shug‘ullanuvchi  qilib  q o ‘ydi. 
Endi  tadbirkor  shifokor  o ‘z  ustida  ishlash,  davolashning  yangi  va 
samarador  tomonlari  ustida  bosh  qotirishga,  o ‘z  kapitalini  o ‘stirib 
borishga  intilishi  kerak  b o ia d i.  Bu jarayon  hamma  kasblarga  ham 
taalluqlidir.  Jam iyatda  yashayotgan  har  bir  insonga  qulaylik  yara­
tish,  uning ehtiyojlarini  qondirish, yaxshi yashashi  uchun sharoitlar 
yaratish bor kasblam i  takom illashtirishga va yangi  kasblam i paydo 
b o iish ig a   olib  keladi.
Insoniyat  hayot  faoliyati  uchun  zarur  b o ig a n   ehtiyojlarni 
qondirish davomida yangi kasblar ham paydo b o iib  bormoqda.  Du- 
nyoda 60 ming (qiyoslash uchun  Rossiyada 20 ming) 0 ‘zbekistonda 
6  mingdan  ziyod kasblar mavjud.  [22,  62.  ]
6

---

Shuni  aytish joizki, jam iyat rivojlangan sari  kasblar ham ko‘payib 
boradi.  Shu  bilan  birga  kasb  bu jamiyatdagi  qabul  qilingan  huquq­
iy -  normotiv  Qonunlarga  amal  qilishi  zarur bo‘ladi.  Jamiyatda  man 
qilingan  va  uning  ahloqiga  to ‘g ‘ri  kelmaydigan  kasblar  jam iyat  to­
monidan  taqiqlanadi  va jazolanadi.  0 ‘zbekistonda  uning  taraqqiyoti 
bilan bog‘liq holda ko‘pgina kasblar  hayotga  kirib kelmoqda.  Bular 
haqida  esa  maktabda  va  boshqa  o ‘quv  maskanlaridagi  o ‘qituvchilar, 
psixolog-lar  talabalarga  m a’lumotlar  berib  ulami  tanishtirib  borish- 
lari  kerak bo ‘ladi.
Jamiyatdagi  har  qanday  mehnatga  layoqatli  inson  o ‘zining 
mehnati  bilan jam iyat  taraqqiyotiga  o ‘z  ulushini  qo‘shib  boradi.  In­
son  o ‘zining  mehnatida  jismoniy,  aqliy,  psixologik  imkoniyatlarini 
sarflab,  o ‘z  qobiliyatlarini,  ijodiy  imkoniyatlarini  sarf qiladi.  Bular 
uni  ijodiy mehnatdan qoniqishini  ta ’minlaydi.
Shuni  aytish  kerakki, kasb -hunar va uni  egalari  azaldan xalqimiz 
tomonidan e ’zozlanib kelingan.  0 ‘zbekistonda hozirda bilimdon,  o ‘z 
kasbini yaxshi egallagan, mustaqil fikrlovchi,  o ‘z kasbiga ijodiy yon- 
doshuvchi,  yuqori  malakali,  madaniyatli,  izlanuvchan,  intiluvchan 
mohir ustalar,  kasb egalari k o ‘proq talab qilinmoqda.  Shunga asosan, 
0 ‘zbekiston  Respublikasi  Birinchi  Prezidenti  I.A.Karimovning  asar- 
larida  va  Vazirlar  mahkamasi  qarorlarida  (Nizomlarida)  mutaxassis 
kadrlar tayyorlash  masalasi  dolzarb va katta e ’tibor berilayotgan ma- 
salalardan biri  bo‘lib turibdi.
0 ‘zbekistonda  olib  borilayotgan  islohotlar  bilan  bog‘liq  xalq 
ta ’limini  tubdan  islohot  qilish  to ‘g ‘risida  I.A  Karimov  o ‘zining 
“Barkamol  avlod -   0 ‘zbekiston  taraqqiyotining  poydevori”  asarida 
fikr  bildirib  shunday  deydilar:  “Shu  tariqa  yoshlam ing  biron  bir 
shaklda  bilimlarini  takomillashtirish,  muayyan  kasb  -  hunar  egasi 
b o ‘lib yetishishlari uchun  sharoit yaratiladi”.  [9,  17.  ]
7

---

Bu  bilan  davlatimiz  yoshlami  kasb  -  hunar  egasi  boiishlari  uchun 
barcha imkoniyatlarni yaratib berayotganligi yaqqol ko‘zga tashlanadi. 
Yoshlar bu jamiyatning kelajagi,  ulami  o ‘zlari  qiziqqan kasblami egal- 
lashi,  hayotda o ‘z o ‘rinlarini topa olishlari zaruriy jarayon hisoblanadi.
Kasb  -  hunarli  b o iish   inson  uchun  zamr  bir  ehtiyoj  ekanligini 
buyuk  avlodlarimiz  o ‘z  asarlarida  aytib  oiganlar.  Kaykovus  o ‘zining 
“Qobusnoma”  asarida  shunday  yozadi  “Bas,  agar  aqling  b o is a   hunar 
o ‘rgang‘il, nedinkim hunarsiz aql -b o sh siz tan, suratsiz badandekdir... 
Ey  farzand,  ogoh  b o ik i,  hunarsiz  kishi  hamisha  foydasiz  b o iu r   va 
hech  kishiga n af’ ep k o‘rmas.”[25,  26.  ]
Hozirda  o ‘sib  kelayotgan  yoshlar o ‘z  qiziqishlaridan  kelib  chiqib 
minglab  kasblar  ichidan  o ‘zi  uchun  qiziqarli  b o ig a n   kasbni  tanlab 
olishlari va o ‘z hayotlarini mazmunli, yaxshi oikazishlari  uchun  inti- 
ladilar.  Ularga bu kasblami tanlashlarida kasb psixologiyasining o ‘mi 
va  ahamiyati  juda  katta.  “  Men  kelajakda  kim  b o iam an ?”,  “Yaxshi 
yashashim  uchun  qaysi  kasbni  tanlashim  kerak?”,  “Mendagi  iqti- 
dor  shunga  yetadim i?”,  “Kelajagimdan  qoniqam anm ikan?”  degan 
ko‘plab  savollar  yoshlam i  o ‘ylantiradi.  Bu  savollarga  javob  olish 
uchun  ular  atrofdagilam i  kuzatadilar,  hayotdan  m a iu m   bir  ma- 
lakalar  olishga  intiladilar.  Kattalarni  maslahatlarini  o ‘ylaydilar  va 
ikkilanib  yuradilar.  Kasb  psixologiyasi  esa  ulami  to‘g ‘ri  y o ig a   so- 
lishga  harakat  qiladi.  Kasb  tanlovchilarga  o ‘zlarini  beg‘araz  masla­
hatlarini berib, ulami o ‘zlari qiziqqan kasblariga ega boiishlari  uchun 
y o i - yo‘riqlar berib boradilar.
Izlanuvchi yoshlar kasb - hunar va uni egallash,  hayotlarini,  ke- 
lajaklarini  hal  qiluvchi  omil  ekanligini  bilib  boradilar.  Shulardan 
kelib  chiqib