F. O‟. Jo‟rayev, G‟. X. Karimov qishloq xo‟jalik ekinlarini sug‟orishda suv tejamkor texnologiyalardan foydalanish

4.2.  Intensiv  bog‟lar  va  tokzorlarning  qator  oralarida  tuynukli  drenaj 

hosil qiluvchi    

       qurilmaning asosiy ko„rsatkichlari   

Tuproqning  haydov osti qatlamini yumshatish va tuynukli drenaj hosil qilish 

hozirgi  kundagi  O‗zbekiston  qishloq  xo‗jaligida  eng  muhim  va  dolzarb 

muammolardan  biri    bo‗lib  kelmoqda.  Sababi  tuproq  haydov  osti  qatlamida 

tuynukli  drenaj  hosil  qiluvchi  mashinalar  va  ularning  mahalliy  sharoitlar  uchun 

ilmiy  asoslangan    variantlari  ishlab  chiqilmagan.  Shu  sababli  tuproq  haydov  osti 

qatlamida, ya‘ni sho‗rlanish darajasi yuqori bo‗lgan yerlarda tuynukli drenaj hosil 

qilishning  nazariy  asoslariga  va  yer  osti  sizot  suvlari  shimilishining  ayrim 

matematik modellarini yaratish borasidagi ilmiy tadqiqot ishlarini olib borib ayrim 

ijobiy  natijalarga  erishilgan  va  ushbu  qurilmani  takomillashtirish  borasida  ham 

ilmiy tadqiqot ishlari davom ettirilmoqda.                

Tadqiqotlardan  olingan  ma‘lumotlarga  qaraganda,  yer  osti  sizot  suvlari  yer 

yuza  qatlamiga  yaqin    joylashgan  sho‗rxok  yerlarda  haydov  osti  qatlamida  

tuynukli  drenaj  hosil  qilish  qurilmasi  ish  organining  shakli  va  o‗lchamlarini 

nazariy  va  tajribaviy  yo‗llar  bilan  ilmiy  asoslab,  ishlab  chiqarishga  tadbiq  etish 

orqali  sho‘rlangan  tuproqlar  meliorativ  holatini  kuzgi  sho‘r  yuvishdan  oldin 

qo‘llash muammolarning yechimini topish va ularni bartaraf etish bir yo‘lidir.  

Tavsiya etilayotgan qurilmaning tortishga qarshilik kuchini kamaytirish, ish 

organini ramada turg‗un yurishini ta‘minlash, metall sig‗imini kamaytirish, sifatli 

tuynukli  drenaj  hosil  qilish  jarayonini  ta‘minlash  maqsadida  qurilmaning 

konstruktiv tuzilishida tegishlicha o‗zgarishlar kiritildi va qurilma yasaldi.   

Tuynukli  drenaj  hosil  qiladgan  qurilmada  ponasimon  ish  ustun  ostki 

qismining  old  tomonida  to‘lqinsimon  shakl  ko‗rinishidagi  pona,    ustunning  ostki 

qismi  orqa  tomonida  po‗lat  arqon  orqali  almashtiriluvchi  konus  uchli  tsilindr 

o‗rnatilgan.  Ish  organi  harakatlanish  jarayonida  po‗lat  arqonning  uzunligi,  konus 

uchli tsilindrning diametri va tuproqning fizik-mexanik xossasi tuynuk drenaj hosil 

qilishning sifat ko‘rsatkichiga bog‗liq bo‗ladi.   

---

76 

 

Intensive bog‘ va tokzorlar oralariga bo‘ylama tuynukli drenaj hosil qilishga 

mo‘ljallangan  tuynukli  drenaj  hosil  qiladgan  qurilmaning  osma  moslamasida 

tayanch  g‗ildiraklar  mavjud  emas.  Qurilmaning  tuzilishidagi  o‘zgarishlari 

hisobidan  metall  sig‗imining  kamligiga  erishilgan  va  qurilma  quyidagi  tartibda 

ishlaydi:  konus  uchli  tsilindr  (1)  yordamida    tuynukli  drenaj  hosil  qiladi,  po‗lat 

arqon (2), o‗tkir ponasimon ish ustun (3), to‘lqinsimon shakl ko‗rinishidagi iskana 

(4),  qo‗zg‗aluvchan  rama  (5),  gidrotsilindr  (6)  va  qo‗zg‗almas  (7)  ramalardan 

tashkil  topgan.  Gidrotsilindr  (7)  ishchi  organni  transport  va  ishchi  holatida 

yurishini ta‘minlab turadi (4.1-rasm a va b).  

Ushbu qurilma Buxoro viloyatining ko‘plab tumanlarida qo‘llanilib natijalar 

olingan  va  tuproq  tarkibidan  zararli  tuzlarni  chiqarib  yuborishda  va  yer  osti  sizot 

suvlarimiqdorini  2,0-3,0  kamaytirish  imkonini  berdi.  Bu  esa  shu  tuproqlarda 

o‘simlik o‘sishi va rivijlanishi uchun qulay sharoit yaratib, uning hosildorligini 10 

% gach oshirish imkoniyatini yaratadi.