F. O‟. Jo‟rayev, G‟. X. Karimov qishloq xo‟jalik ekinlarini sug‟orishda suv tejamkor texnologiyalardan foydalanish

 

 

 

---

18 

 

1.4. Qishloq xo'jalik ekinlarini sug'orishda suv tejamkor texnologiyalar  

va texnika vositalarining tahlillari  

Qishloq  xo'jaligi  mavjud  suv  resurslarining  asosiy  iste'molchisi  bo'lib 

hisoblanadi.  Qishloq  xo'jaligi  maxsulotlarning  aksariyati  sug'orma  dehqonchilik 

orqali  yetishtiriladi.  Bugungi  kunda  suv  tejamkor  va  sug'orish  sifatini  oshirishga 

mo‘ljallanga  texnologiyalarni  qo'llash,  ekinlarni  egat  bo'ylab  bir  tekis  sug'orishni 

ta'minlaydigan  hamda  sug'orish  suvini  oqavaga  chiqib  ketishini  kamaytiradigan 

zamonaviy texnologiyalarni qo'llash muhim ahamiyat kasb etadi. 

Rivojlangan  xorij  davlatlarida  ekinlarni  sug'orishda  suvtejamkor  hamda 

mexanizatsiyalashgan  va  avtomatlashgan  sug'orish  usullari  sifatida  asosan 

yomg'irlatib,  tomchilatib  va  tuproq  ostiga  ko'milgan  maxsus  quvurlar  orqali 

sug'orish  qo'llaniladi.  AQSh,  Isroil,  Angliya,  Germaniya,  Fransiya,  Avstraliya  va 

boshqa  bir  qator  mamlakatlarda  hozirgi  kunda  yomg'irlatib  hamda  tomchilatib 

sug'orish keng qo'llanilmoqda. 

Respublikamizning  ayrim  hududlarida  suv  tejamkor  texnologiyalar,  ya'ni 

o'qariqlar  o'rniga  egiluvchan  quvurlardan  foydalanib  sug'orish,  yomg'irlatib 

sug'orish,  tomchilatib  sug'orish,  somon  bilan  mulchalab  sug'orish,  egatlarga  qora 

polietilen plyonka to'shab sug'orish hamda egat o'rtasi tuproq ostida hosil qilingan 

sun'iy quvurlar orqali sug'orish texnologiyalari joriy etilmoqda. 

O'qariqlar  o'rniga  egiluvchan  plyonkali  quvurlardan  foydalanib  sug'orish 

texnologiyasi  suvtejamkor  texnologiyalardan  biri  bo'lib,  ushbu  sug'orish 

texnologiyasi  SANIIRI  va  IKARDA  hamkorligida  "SOVPLASTITAL"  QK  da 

tayyorlangan  egiluvchan  plyonka  quvurlardan  foydalanishga  asoslangan.  KSN-

50TE  markali  o'zaro  almashtirilishi  mumkin  bo'lgan  engil  yig'iladigan  polietilen 

plyonka  quvurlar  tubida uning  uzunligi bo'yicha  6  ta suv  chiqarish  teshiklari  bor. 

Teshiklar  o'lchami  25-65  mm  bo'lib,  teshiklarga  boshqariladigan  bo'yi  75  mm  va 

eni  esa  35  mm  li  elastik  moslamalar  o'rnatilgan. KSN-50TEga suv  etkazib  berish 

uchun diametri 300 mm bo'lgan yumshoq egiluvchan polietilen quvur hamda ikkita 

suv  tutashtiruvchi  moslama  ham  o'rnatilgan.  Sug'orishdan  oldin  KSN-50TE 

egiluvchi  plyonka  quvurlari  qo'lda  sug'orish  maydoni  bo'ylab  berilgan  nishablik 

---

19 

 

bo'yicha egatlarga ko'ndalang holatda ketma-ket qo'yib chiqiladi. Yumshoq quvur 

va  suv  taqsimlagich  yordamida  KSN-50TEning  birinchi  seksiyasiga  suv  yetkazib 

beriladi.  Ushbu  usulda  ekinlar  sug'orilganda  suv  tejalishi  bilan  bir  qatorda  ish 

unumi  10-15% ga oshgan, egat olib sug'orish usuliga nisbatan egatlar namlanishi 

bir xil bo'lgan hamda qo'shimcha 3,4 s hosil olingan [4].

  

Mazkur sug'orish usulining afzalliklari bilan bir qatorda ayrim kamchiliklari 

ham  mavjud.  Masalan,  o'qariqlar  bir  tekis  chuqurlikda  olinmasa  quvurlarni 

o'rnatishda  qiyinchiliklar  vujudga  keladi,  quyosh  nuri  ta'sirida  ular  sinadi, 

teshiklarga  suv  bilan  oqib  kelayotgan  quyqalar  tiqiladi  va  nihoyat  quvur  narxi 

qimmat.  Yomg'irlatib  sug'orish  texnologiyasi  ham  sug'orishning  mexanizatsiya-

lashgan turi bo'lib, bunda ekinlarga suv maxsus mashina yordamida sun'iy yomg'ir 

holida tuproq va o'simliklar ustidan sepiladi.  

Jumladan,  Germaniyada  ishlab  chiqarilgan  Primus  2900  II-k  markali 

yomg'irlatish mashinasi keng qamrovli bo'lib, g'o'za va boshqa ekinlar hamda ko'p 

yillik ozuqabop o'tlarni yomg'irlatib sug'orishga mo'ljallangan. U soatiga 8,5 gektar 

maydonni sug'ora oladi [4].

 

 

DKSH-64 "Voljanka" markali yomg'irlatish mashinasi keng qamrovli bo'lib, 

g'o'za  va  boshqa  ekinlar  hamda  ko'p  yillik  ozuqa  ekinlarini  sug'orishga 

mo'ljallangan ham (1.2-rasm).