Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

27-чизма. М уам м о л ар н и о қ и л о н а еч и ш б о с қ и ч л ар и
Раҳбарнинг мақсадли йўлни танлашига унинг кун- 
далик ҳаракати ва ечими таъсир этади. Ечим қабул 
қилишдаги муҳит таваккаллик даражасига боғлиқ 
ҳолда ўзгартирилади. Аниқлик шароити бўлиши мум­
кин, қачонки раҳбар натижани аниқ билса. Натижа- 
лар аниқ бўлмай туриб, аммо ҳар бир натижани эҳти- 
моллиги маълум бўлган шароитда таваккал ечим 
қабул қилиниш ҳисобланади. Натижаларни баҳолаш 
бўлмаган шароитда ечим қабул қилиш ноаниқлик деб 
ҳисобланади.
Амалиётда саноқлигина бошқариш ечимларини 
тўла ноаниқлик шароитида қабул қилишга тўғри ке­
лади.
Ноаниқлик билан тўқнашган раҳбар иккита асо­
сий имкониятларни ишлатиши мумкин. Биринчидан, 
фақат муайян муаммога, одамга, мақсадга ва вақт- 
нинг даврига тегишли бўлган қўшимча маълумот 
олишга ҳаракат қилиши ва яна муаммони қайта таҳ- 
лил қилиб кўриши керак. Бу эса, одатда муаммонинг 
янгилигини ва мураккаблигини камайтириш имко- 
нини беради. Раҳбар шахсий хулосасини ёки тах- 
мин қилаётган эҳтимолини қабул қилиш учун ушбу 
қўшимча маълумотни тажрибасида йиғилганлари, 
мулоҳаза қилиш ёки сезиш қобилияти билан бирга 
қўшиб та)утил этади.
Иккинчи имконият — олдинги тажрибасига, му- 
лоҳазасига ёки сезгисига аниқ тўғри келган ҳаракат- 
ни ва воқеа (ҳодиса) ҳа
1
<идаги эҳтимолини таклиф 
қилиши керак. Бу вариант қўшимча маълумот тўплаш- 
га вақт бўлмаганда ёки улар учун катта харажат талаб
174
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қилинганда қўлланилади. Вақгинча ва маълумот би­
лан чеклани ш лар бош қарув ечи м лари н и қабул 
қилишда катта аҳамиятга эга.
Вақг ўзгариши билан вазиятлар ҳам ўзгаради. Агар 
улар катта фарқ билан бўлса, вазият шу даражада 
бошқа туе олиши мумкинки, ечим қабул қилиш учун 
мезон кераксиз бўлиб қолади. Ш унинг учун ечимлар 
муайян муаммога (одамга, мақсадга ва вақт даврига) 
тўғри келса ва аниқ бўлса ечим қабул қилиш ва \аёт- 
га тадбиқ қилиш лозим. Бу одатда қийинроқ, чунки 
ечим қабул қилиш билан амалга ошириш орасидаги 
вақт катта. Мана шунинг учун вақт омилини ҳисобга 
олиш раҳбарларни ўйлатиб қўяди, оқибатда мулоҳа- 
засига ёки сезгисига суяниб ечим қабул қилади, бе- 
малол ҳолатларда эса улар оқилона таҳлил этилиш- 
ни афзал кўрар эдилар.
Маълумки, бошқариладиган ечим — бу менежер- 
нинг муайян бошқариш ф аолиятининг натижаси. 
Ечим қабул қилиш эса бошқаришнинг асоси. Ечим- 
ларни ишлаб чиқиш ва қабул қилиш — бу ҳар қандай 
поғонадаги раҳбар фаолиятидаги ижодий жараёндир 
ва қуйидагилардан иборат:
— мақсадни ишлаб чиқиш ва масала (ечим) қилиб 
қўйиш;
— олинган маълумотлар асосида муаммони ўрга- 
ниш;
— қабул қилинадиган ечимнинг оқибатлар эҳти- 
моли ва самарадорлик мезонларини танлаш ва да- 
лиллаш;
— ечиладиган масалаларнинг ҳар хил вариантла- 
рини мутахассислар билан муҳокама қилиш;
— оптимал ечимни танлаш ва аниқ ифодалаш (таъ- 
рифлаш);
— ечим қабул қилиш;
— ечимни бажарувчи учун уни аниқлаштириш.
Бошқариладиган ечим технологиясини уч босқич-
дан иборат деб қараш мумкин: ечимни тайёрлаш; ечим 
қабул қилиш; ечимни амалга ошириш.
Бошқариладиган ечимни тайёрлов босқичида мик- 
ро- ва макропоғонадаги ҳолат иқгисодий тахдил қили-
175
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

нади, яьни ечим талаб қиладиган маълумотлар изла- 
нади, йиғилади ва ишлов берилади, ниҳоят муаммо- 
лар (масалалар) аниқланади ва ифодаланади.
Ечим қабул қилиш босқичида ечимнинг муқобил- 
лари ишлаб чиқилади ва баҳо берилади; оптимал 
ечимни танлаш мезони танлаб олинади; энг яхши 
ечим танланади ва қабул қилинади.
Амалга ошириш босқичида ечимларни аникдаш- 
тириш ва уларни ижрочиларга етказиш учун тадбир- 
лар қабул қилинади, уни бажарилиши бўйича назо­
рат қилинади, зарур аниқликлар киритилади ва ечимни 
бажарилишидан олинган натижага баҳо берилади. Ҳар 
бир бошқариладиган ечим ўзининг аниқ натижасига 
эга, шунинг учун бошқариш фаолиятининг мақсади 
шундай шакллар, усуллар, воситалар ва асбоблар то- 
пишдан иборатки, улар муайян шароитларда ва ҳолат- 
ларда оптимал натижага эришишга ёрдам берсин.