|
ифодасини билдиришидир.
Бошқариш соҳасидаги энг буюк назариётчилардан
бири Питер Дракердир. У кўпгина бошқариш ҳақида-
ги китоблар муаллифи, йирик фирмалар маслаҳатчи-
си, 20 йилдан зиёд Нью-Иорк университетида про-
фессорлик қилган, 1971 йилдан Калифорниядаги Кла-
ремонт Олий мактабининг профессори. Питер Ф.
Дракер 1909 йилда Австрияда йирик давлат чиновни-
ги (амалдор, мансабдор) оиласида дунёга келди, Гер-
манияда таҳсил кўрди ва 1937 йили АҚШга яшаш учун
кўчиб борди. Дракернинг бошқариш ҳақидаги марка-
зий ғояси менежмент ҳақидаги таълимидир. У менеж-
ментни касбий фаолият ва менежерни эса касб, деб
билди. Дракернинг яна бир хизмати боигқариш ҳақида
тизимлаштирилган таълимни ва унга мос равишда ўқув
фанини яратишидир. Бу эса ўқув юртларида менеж
мент фанини ўқитишга имкон берди. Унинг номи
«ўлиб» бораётган «Форд» автомобиль компаниясининг
сақланиб қолиши билан боғлиқ. «Дженерал электрик»
фирмасида номарказлашган бошқариш тизимининг
қўлланиши, урушдан кейинги Япония иқтисодиёти-
ни кўтариш ва кўпгина йирик амалиётларда унинг
бошқариш ҳақидаги ғояларининг гавдаланишидир.
Дракер томонидан олдинга сурилган энг машҳур
назарий фикрлардан бири — бу мақсадлар бўйича
бошқариш ғоясидир, чунки 50-йилларда, у ушбу
ғояни олдинга сурган даврида, менежерларнинг асо-
48
www.ziyouz.com kutubxonasi
сий эътиборлари вазифа ва жараёнларга қаратилган
эди. Дракернинг ғояси шунда эдики, у бошқариш мақ-
садларини ишлаб чиқиш билан бошланиши лозим
ва кейингина функцияларни шакллантиришга ўзаро
таъсир этувчи тизим ва жараёнга ўтиш керак, дейи-
ши бош қариш нинг мантиқини тубдан ўзгартириб
юборди.
Дракер кишилар муносабати мактабининг ғояла-
рига ва хусусан Мэйо ғоясига ўта танқидий муноса-
батда бўлди. Бихевиористлар ғоясини у «руҳий золим-
лик» деб атади ва менежментнинг бош мақсади —
одамларнинг унумли меҳнат қилишидир, деб ҳисоб-
лади. Дракернинг фикрича, менежер «ишчилар учун
хурсандчилик» яратиш ҳақида эмас, ташкилотнинг
иқтисодий мақсадларига эришиш ҳақида қайғуриши
лозим, мижозлар \ақида ўйлаши керак. Шу билан
бирга, Дракер ишдаги муносабатлар ўзаро хурмат асо-
сида қурилиши керак деб ҳисоблади.
1950 йилларга келиб у яна меҳнат жамоалари ўзла-
рини ўзлари бошқаришлари керак, деган ғояни олға
сурди. Ғоянинг мазмуни шундаки, фирмада ишчи ва
хизматчилардан таркиб топган демократик тарзда
сайланган орган яратилади, улар ташкилот ҳаётининг
ижтимоий йўналишига тааллуқли масалаларни еча-
дилар. Дракернинг фикрича, бундай фаолиятда иш-
тирок этган ишчиларда корхона фаолияти учун масъ-
улият ҳисси пайдо бўлиши лозим.
Дракер менежмент соҳасида кўпгина ғояларни
олдинга сурди. Аммо унинг таълимлари ичида кас
бий менежерлар ҳақидаги ғояси беқиёс аҳамиятли.
Дракернинг фикрича, бошқариш элитаси (намоян-
да, сара), бизнеснинг асоси бўлиб қолади ва замона
вий бизнеснинг ва замонавий жамиятнинг ривожла-
нишида ҳал қилувчи ўрин тутиши лозим.
Бошқариш ҳақидаги «синтетик» таълимлар орасида
ҳолатбай назария алоҳида ўрин касб этади. Ушбу на-
зарияларнинг мазмуни шундаки, биргина бошқариш-
нинг таъсири ҳар хил ҳолатларда бир-биридан ўта
кучли фарқ қиладиган натижалар бериши мумкин.
Шунинг учун, барча зарур бўлган бошқариш ҳара-
4 - 7 7
49
www.ziyouz.com kutubxonasi
катини амалга ошираётганда (режалаштириш, тақ-
симлаш, назорат қилиш орқали) менежерлар қан-
дай ҳолатларда фаолият кўрсатаётганликларидан ке
либ чиқишлари лозим.
Ҳолатбай бошқариш назариялари (ҳолатбай ёнда
шиш) муайян ҳолатларда қандай бошқариш керак-
лигига тавсиялар беради. Ҳар бир муайян ҳолатда са-
марали бошқаришга эриш моқ учун менежерлар то-
монидан тўртта мажбурий қадам амалга оширилиши
шарт. Биринчидан, ҳолатлар ташкилотга қандай та
лаблар қўяди ва ҳолатга нималар хослиги нуқтаи н'а-
заридан бошқариш ҳолатини тақлил қила билиши
керак. Иккинчидан, ҳолатлар томонидан ташкилотга
қўйиладиган талаблар ҳисобга олинган ҳолда бошқа-
ришни амалга оширмоқ учун тегишли ёндашишни
танлаш лозим. Учинчидан, бошқариш ташкилотда
салоҳият яратиши лозим ва ҳолатга мос янги бошқа-
риш стили (усули, услуби, одати, тарзи, таъби, йўли)-
га ўта оладиган эгилувчанликка эга бўлиши керак.
Тўртинчидан, бошқариш ҳолатга мослаша оладиган
ўзига хос ўзгаришлар киритиши лозим.
1981 йилда америкалик профессор Уильям Оучи
«Z» назариясини яратди. У бошқаришда япон тажри-
басини ўрганганди ва унга японча ёндашиш самара-
ли, деган хулосага келди.
Оучининг бошқариш ғояси учун одам бошланғич
нуқтасидир, яъни ҳар қандай ташкилотнинг асоси
одам ва биринчи навбатда ташкилотнинг муваффа-
қиятли фаолият кўрсатиши унга боғлиқ. «Z» назария-
сининг ғояси қисқача қуйидагидек ифодаланади:
— ходимларни узоқ муддатга ёллаш;
— гурух,ли ечим қабул қилиш;
— шахсий масъулият;
— ходимларни секинлик билан баҳолаш ва улар
ни силжитиш;
— аниқ ва амалга оширилган усулларни ноаниқ-
лик, норасмий назорат қилиш;
— ихтисослаштирилмаган мартабанинг юқорила-
шуви (эришган мавқе, кўтарилиши, хунар);
50
www.ziyouz.com kutubxonasi
— ходимлар ҳақида ҳар томонлама қайғуриш.
XX асрдаги бошқаришлар ҳақидаги таълимларни
қисқача шарҳлаш кўрсатадики, бошқариш ғоялари
доимо ривожланди, ҳар сафар янги-янги ғояларни
илгари сурди, оқибатда у самарали натижалар бери-
ши керак. Шу билан бир вақтда таълимлар билан та-
нишиш кўрсатадики, бизнес ва бошқариш амалда
назарияларда келтирилган ғоялардан мураккаброқ,
чуқурроқ ва ранг-барангроқцир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
