Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

2.1. Стратегик хусусийлаштириш — Ўзбекистон 
Республикасида янги бошқариш 
тузилмасини яратиш
Ўзбекистон Республикасида кейинги ўн йил ичи- 
да менежментнинг объекти ва субъектлари, қонун- 
лари (айниқса, иқтисодий, ҳуқуқий, ташкилотни 
бошқариш қонунлари) ва тамойиллари, ҳудудий 
бошқаришларида катта ўзгаришларга эришилди. Но- 
давлат секторининг улуши йилдан йилга ўсиб бор- 
моқда. Кўплаб давлат ташкилотлари негизида ҳисса- 
дорлик жамоалари пайдо бўлмоқда.
Мулкнн хусусийлаштириш — бу иқтисодий кате­
гория ёки таснифдир. Ташкилот ёки фирмалар ким- 
лар томонидан бошқарилишига қараб фаол ривож- 
ланиши мумкин. Бунда давлат бозор муносабатига 
ўтишда қатнашади. Мулкчиликни амалга ошириш 
мураккаб жараён ва босқичдир. Объектларни сотиш 
учун танлов мезонларини билмоқ зарур.
Ўзбекистонда давлат мулкларини хусусийлашти­
риш соҳасида усуллар, услублар ва услубиятлар та- 
комиллаштирилмоқда. Бундай усул ва услублар қато- 
рига акциялар савдосини ўтказиш, хусусий маблағ 
киритиш, мулкни сотиш, ташкилот раҳбарлари ва 
жамиятлари томонидан сотиб олиш, ижарага бериш 
кабилар киради.
Стратегик хусусийлаштириш борасида Ўзбекис- 
тонда ишлаб чиқариш хуқуқлари таълимоти асосида 
ташкилотлар қуйидаги ташкилий-ҳуқуқий шакллар- 
га эга: хусусий мулкчилик (хизмат кўрсатиш, фер­
мер хўжалиги, савдо корхонаси, фирмалар, картель, 
синдикат, саноат холдинглари, молия гуруҳи, кон­
церн, трест, деҳқон хўжалиги); жамоа мулкчилиги 
(ширкат хўжалиги, оила хўжалиги ва ш.к.); давлат
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

мулки; аралаш мулк; чет эл фуқаролари, ташкилот, 
давлат мулклари.
Бозор ик^гисодиётига ўтиш даврида иқтисодий эр- 
кинлик даражасига қараб уч тоифа ташкилот пайдо 
бўлади:
давлат буюртмаси сақпанган ташкилот;
ҳам буюртмалик ва ҳам бозорга иш ишловчи таш ­
килот;
фақат бозорга ишловчи ташкилот.
Ташкилотларнинг мулкий мақоми ва хўжалик юри- 
тиш услуби бўйича асосий турлари куйидагича: хусу­
сий фирмалар, масъулияти чекланган жамоа (жами- 
ят) фирмалар, масъулияти чекланмаган фирмалар 
(ширкат хўжалиги); давлат корхоналари — фирмала- 
ри, аралаш корхоналар, корхоналар бирлаш маси 
(консорциум ва концерн), фирма шоҳобчаси (бўлин- 
маси) ва ваколатхонаси.
Фирмалар иш кўламига қараб кичик корхона, ўрта 
корхона ва йирик корхонага ажралади (ишловчилар 
сони мезон).
Мулкий мақомидан қатъи назар, ташкилотнинг 
коооператив гуруҳий манфаати мавжуд. Ташкилот, 
мулк шаклидан мустасно ҳолда, ишлаб чиқарувчи- 
лар ёки хизмат кўрсатувчилар жамоаси ва уюшмаси- 
ни ташкил этади.
Ташкилотларнинг фаолият кўрсатишларидаги таш­
килий ва услубий ўзгаришларидан мақсад ишлаб чи- 
қариш, хизмат кўрсатиш, бошқариш жараёнларини 
маъмурий бошқаришдан ажратиб, хўжалик юритув- 
чи субъектларга кўчиришдир, барча асосий вазифа- 
ларни назорат қилиш давлат органларидан ташкилот 
раҳбарларига ўтказилишидир. Демак, хўжалик юри- 
тиш субъектларининг улуши ортиб боради.
Юқоридаги фикр ва мулоҳазалар И. А. Каримов- 
нинг асарларидаги1 кўрсатма ва устувор мақсадлар-
1 И. А. Каримов Ў збекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқур- 
лаш тириш йўлида, Т.: «Ўэбекистон», 1995; «Ўзбекистон буюк 
келажак сари», Т., «Ўзбекистон», 2000.
29
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

дан келиб чиққан. Масалан, асарда республикамизда 
устувор мақсадлардан қуйидагилар амалга оширил- 
ганлиги ва оширилиши кераклиги келтирилади: бо­
зор иқтисодиётини босқичма-босқич шакллантириш; 
кўпукладли иқтисодиётни яратиш; корхоналар ва 
фуқароларга кенг иқтисодий эркинликлар бериш, 
уларнинг фаолиятига давлатнинг бевосита аралашу- 
видан воз кечиш; иқтисодиётда ресурслардан сама- 
рали фойдаланишни таъминлайдиган чуқур тузилмали 
ўзгаришлар қилиш, рақобатбардош маҳсулотларни 
ишлаб чиқариш, жаҳон иқтисодий тизимига қўши- 
либ бориш; кишиларда янгича иқтисодий фикрлаш- 
ни шакллантириш, уларнинг дунёқарашини ўзгар- 
тириш.
Ислоҳотлар устуворлигини рўёбга чиқаришда куч- 
ли чора-тадбирлар қуйидагилар деб таъкидланади 
И. А. Каримовнинг «Узбекистан иқтисодий ислоҳот- 
ларни чуқурлаштириш йўлидан» ва «Ўзбекистон буюк 
келажак сари «китобларида». Булар:
— республикада ижтимоий-сиёсий барқарорлик- 
нинг, фуқаролар орасида тинчлик ва миллатлараро 
тотувликнинг ишончли кафолатларни таъминлаш;
— ижтимоий адолат қоидаларини янада мустаҳ- 
камлаш, аҳолининг энг муҳтож бўлган қатламлари- 
ни ижтимоий ҳимоялашнинг кучли воситасини яра­
тиш;
— ижтимоий ёрдамни унга муҳтож бўлган шахс- 
ларга бериш;
— аҳолининг энг муҳтож қатламларини ижтимо­
ий ҳимоялаш муаммоларини ҳал қилишда фуқаро- 
ларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, маҳалла 
қўмиталари ролини ошириш;
— меҳнат бозорини тартибга солиш.
Яқин келажакда ҳам асосий вазифа давлат мулк-