Ф. М. Аюпова, Ю. К. Жабборова г и н е к о л о г и я

Тухумдон ўсмалари 
таснифи
Х А ВФ СИ З ЎСМ АЛАР
ХАВЛИ ЎСМ АЛАР
1. Э п ителиал кистом алар
1)Ц илиоэпителиал: 
а)оддий; б )п ап и лляр;
2) П севдомуциноз:
а)сец ер л ан у в ч и ;
б )п р о л и ф е р ац и я л а н у в ч и
1.Бирламчи рак
2 .И кк и л ам ч и рак
3.М етастатик рак 
(Крукенберг)
II. Б и риктирувчи тўқи м ад ан
Ф ибром а
Саркома
Ш .Теротоид 
Д ермоид кистаси
Тератобластома
IVTopMOH 
чиқарувчи
Гранулёз хуж айрали
Ф олликулом а
Текома
андрабластома
У нинг ҳаж ми 8 см дан то 30-40 см гача катталаш иш и м ум ки н. Бутун 
қорин бўш лиғин и эгал л аган и н и кўрдик. Кистома одатда бир кам ерали. 
пўстлоғи ю пқа, текис шар ш акли д а, эластик кон систен цияли. У нинг бўш- 
лиғида сероз сую қл и к й и ғи лади. ўсма кўп инча бир том онда 
чап ёки 
ўнг томонда ж ойлаш ади ва қорин ичида ҳаракатчан қи л и б қўяди, ч унки 
у н и н г тухумдон бойлам лари дан иборат анатом ик «оёқчаси» бор (55-расм). 
Булардан L.ovarii propria, L.suspensoriuni ovarii (ёки бошқача айтганда L.infun- 
dibulopelvici) ва L.lata ни нг м езосальпинкс қисми қатнаш ади. Кистома ўсган 
сари чўзилиб бир бирига я қи н лаш и б ўсманинг оёқчасини пайдо қилади. Аёл
140

---

55 — 
Расм.
К истом анинг 
анатом ик оёқчаси
юмуш қилганда, эгилганда, ёнбош и билан ётганда ўсма чапдан ўнгга ёки 
ўнгдан чапга силжиб туради ва кўпинча 180-360 градусга айлани б қолиш и 
мумкин. Бемор бунда қорин пастида бехосдан қаттиқ оғри қ сезади, кўнгил 
айн иш , қайт 
қ и л и ш
пайдо бўлади, томир уриш и тезлаш иб, қорин пастида 
Ш ёткин -Б лю м берг сим птом и пайдо бўлади. Бу к ли н и к ан и «ўткир қорин» 
деб айтилади. Бундай ҳолда беморни тезда гинекологик бўлимга ётқизиб, да- 
рҳол операция қилиш керак бўлади. Кўпинча шу ўсмаси бўлган тухумдон олиб 
таш ланади. Лекин операция вақтида одатда ўсманинг «анатомик» оёқчасига 
қисқичлар қўйилганда бачадоннинг найчаси ҳам киради, буни «хирургик» 
оёқчаси деб, операцияни «аднексэктомия» дейдилар. К истом анинг оёқчаси 
буралиб қолиш и энг кўп учрайдиган асоратлардан бири(56-расм). И кки н чи
ўринни м алигнизация ёки ракка айланиш асорати эгаллайди. Бу энг жиддий 
асоратдир. Тухумдоннинг эпителиал ўсмаларидан сероз (папилляр) кистома-
56 — Расм.
Тухумдон кистаси н и оёқчаси 
атроф ид а буралиб қолиш и. К истом ани 
хирургик оёқчаси.
57- 
расм .
Тухумдон тубоовариал ки сто- 
маси
141

---

лари ва псевдомуциноз кистомалари 50% ҳолларда ракка айлани ш и мумкин. 
П апилляр кистомаларнинг катталиги ва ш акли ҳам турли —туман бўлади. 
Одатда улар катта бўлмайди, диаметри аксари 25см лан ош майди. П апи лляр 
кистомалар кўп инча бир камерали, си л л и қ юзали бўлади. Кистома бир неча 
камерадан иборат бўлса, юзи ғадир-будур бўлиб туради (57-расм). Кистома 
юзасида сўрғичсимон ўсимталар бўлмаса, си л ли қ ва ялти роқ бўлиб кўрина- 
ди. Тухумдон папилляр эпители йсини нг полиморф эканлиги таърифланади, 
бу эпителий кўп қаватли бўлиб, аж иб ш акллар ҳосил қилади. Хавфли папил- 
л яр кистома учун ти п и к бўлган қандайдир белгилар ҳақида ф икр юритишга 
тўғри келмайди. М уциноз кисталарнинг хавфсиз тури, цилиоэпителиал ки- 
стомаларга нисбатан кам роқ учрайди. Улар кли ник белгиларининг ўтиш и 
ж иҳатидан хавфсиз ҳисобланади.
П севдом уц иноз к и стом ал арн и н г ш акли ва каттали ги ан ч аги н а тур- 
ли -ту м ан бўлади. К ам ерали ки стом а аксари юзаси ғадир-будур бўлади. 
К истом а б ўш лиғида аксари ж елесимон сую қлик бўлади. П севдом уциноз 
к и сто м ан и н г п роли ф ерац и ялан увч и ф орм аси ни аксари кл и н и ц и стл ар ай- 
рим гуруҳга аж ратиш ади , ч ун ки бундай ки стом алар кўп и н ч а (20%) хавф ли 
ўсмага ай л ан и б кетади. К и стом аларн и н г шу ф ормаси одатда к л и м ак тер и к , 
п о стк л и м ак тер и к даврда учрайди ва к ў п и н ч а асцит билан давом этади.
Э п и тели ал кистома рак деб айти лад и . Тасниф и бўйича 3 хил рак аж ра- 
ти лади : би рлам чи , и к к и лам ч и ва м етастатик рак (К рукенберг р аки , 1896). 
Б и рлам чи рак 4,5% ҳолларда учрайди. «С олидли рак» - гистологияси бўй- 
ича текис, бир хилда, оқи м ти р рангда, \у ж ай р ал ар и , том ирлари, ф олли - 
куллари н и аж ратиб бўлм айди, кам д и ф ф ер ен ц и ал лаш -ган тўқи м а. 40 ёш - 
дан ош ган аёлларда учрайди, тезда асцит рўй беради.
И к к и л а м ч и рак 60-50 % ҳолларда сероз п ап и л л яр ўсмалар р ак к а айла- 
над и , тез ўсиб, сую қликлар қаж м и ош иб, асцит битиш м алари пайдо бў- 
либ, п ап и л л о м ал ар н и п г ўсиб кстиш и кузатилади. 17-20 % ҳолларда м уци- 
ноз ки стом алар ракк а айланад и. У ларнинг м ал и гн и зац и яси аста секи н , 
к ў п и н ч а 50 ёш дан кейин ўтади.
М етастатик рак (10-30%) тухумдонга асосан ош қозон ва и ч ак раки дан
л и м ф а ва қон о рқал и ўтади. Ш унин г учун тухум донда си л ж и м ай д и ган , 
нотекис, қ а т т и қ кон си стен ц и ял и ўсма топилса, албатта ош қозон ичак 
йўл л ари н и эн д о ск о п и я , и р ри госк оп и я, рентгенограф и я усуллари билан 
текш и р и ш керак. Ч унки метастазли ракн и операц и я усули билан даволаб 
бўлмайди. Рак тарқал и ш и бўйича 4 дараж ага бўлинади:
I дараж а — бир тухумдонда пайдо бўлган.
II д ар аж а-и к к и т а тухум донга, бачадон, бачадон найчаларига ўтган.
III д араж а— к и ч и к чан оқдаги п арам етрий, регионал л и м ф ати к тугун - 
чаларга, қорин ш и л л и қ пардасига ўсиб кетган, асц и т пайдо бўлган.
IV дараж а 
асцит, узоқ даги и ч ки аьзоларга (ош қозон, и чак, чарви, 
ж игар) метастазлар, кахексия рўй берган.
I 
ва II дараж ада операци я қи либ, бутун ж и нсий ички аьзолар олиб 
таш лан ад и ва нур \а м д а кимё - тер ап и я қўллан и лад и (ан д робласти н , кар- 
б о п л ати н ,ф арм оруб и ц и н ,ц и сп л ати н ).
I l l —IV д араж ада сим п том ати к даволаш : о ғри қ н и пасайтирувчи дори
- дарм онлар (м орф и й, стадол, промедол ва ҳоказо ) қўллани лади.
Л еки н I ва II д араж ан и н г к л и н и к белгилари бўлмагани учун бем ор- 
лар врачга о ғр и қ , қон кетиш и, қи н орқали сую қ аж ралм алар пай до бўл-
142

---

ганда мурожаат қи ладилар,аф суски бунда кеч и кган бўлади. Ч унки III ва
IV дараж адаги рак л и м ф а, қон том ирларни, нервларни емирган, метастаз 
б осқ и ч и бош ланган бўлади. Тухумдон ф ибром аси ш у аъзони нг б и р и к ти - 
рувчи тўқим асид ан келиб ч и ққ ан ўсма деб қабул қ и л и н ган . Тухумдон ф и- 
бромаси кам (7-5%), к ў п и н ч а бачадон м иом аси билан учрайди. Тухум дон 
саркомаси ғоят кам учрай ди . Одатда операци ядан кейин ўсмани гистоло- 
ги к текш и ри ш дан ўтказиб, диагноз қў й и л ад и . Т ератом аларнинг эн г т и п и к
ш акллари дерм оидлардир. Д ермоидлар хавф си з ўсмалардан бўлиб, ж ам и 
тухумдон ўсм ал ари н и н г тахм и н ан 10 % да учрайди, уларнинг тузи л и ш и д а 
одатда учала эмбрион қаватлар қатнаш ади. Улар ш арсимон с и л л и қ ўсма- 
лардан иборат бўлиб, секи н ўсади, сек и н ҳаракатланади ва кўп инча бача- 
дон билан қовуқ ўртасидаги б ўш лиқдан жой олади. У ларнинг каттали ги
ҳар хил, ш акли дум ал оқ, тухумга ўхш аш , устки сатқи баъзан текис, баъзан 
ғадир-будур бўлади. К он си стенц ияси бир хил эмас (бир жойи эл асти к, ик- 
к и н ч и жойи қатти қ), рангги оқи м ти р ёки бироз сарғим тир бўлади. Д ерм о- 
ид ки ста кесилганда сую қ л и к билан тўла халтачага ўхш айди. Бу сую қлик 
уй ҳароратида қотиб ёғсимон масса ҳосил қи лади.