Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

тўлиқлиги тамойили – педагогик тизимларни бошқариш самарадорлиги кўп 
жиҳатдан ишончли ва зарур ахборотларнинг мавжудлиги билан изоҳланади. 
Педагогик тизимларни бошқаришда ҳар қандай ахборот, биринчи навбатда, 
бошқариладиган қуйи тизимнинг мақбул ишлаши учун зарур бўлган бошқарув 

---

337 
ахборотлари энг муҳими саналади. Бошқарув ахборотларини турли мезонлар 
бўйича тақсимлаш мумкин: вақт бўйича – кунлик, ойлик, чораклик ва йиллик 
ахборотлар; бошқарув функциялари бўйича – таҳлилий, баҳоловчи, конструк-
тив, ташкилий ахборотлар; кириш манбалари бўйича – мактаб ичидаги, идо-
равий ва идорадан ташқари ахборотлар; белгиланган мақсадлари бўйича – ди-
ректив (кўрсатмали), таништирувчи, тавсия этадиган ахборотлар. 
7) кадрларни танлаш ва жой-жойига қўйиш тамойили – таълим 
муассасаси ходимларини бошқариш тизимини яратишга, яъни таълим муасса-
сасида банд бўлган педагог ходимлар салоҳиятини ривожлантириш ва ундан 
самарали фойдаланиш, уларнинг нормал фаолият кўрсатиши учун зарурий 
шарт-шароит яратиш бўйича ўзаро боғлиқ иқтисодий-ташкилий ва ижтимоий 
тадбирлар тизимини шакллантиришга имкон беради.
Педагогларсиз таълим муассасаси ёки ташкилоти бўлмайди. Билимли ва 
тажрибали педагогларсиз ҳеч бир таълим ташкилоти ёки муассасаси ўз 
мақсадларига эриша олмайди. Бироқ, таълим муассасасига қандай педагоглар 
зарурлиги ва уларни умумий педагогик вазифаларни ҳал этишга қандай 
йўналтириш кераклигини аниқлаш учун қуйидаги босқичларни ўз ичига 
олувчи ходимларни самарали бошқариш тизими зарур:
Педагогларсиз таълим муассасаси ёки ташкилоти бўлмайди. Билимли ва 
тажрибали педагогларсиз ҳеч бир таълим ташкилоти ёки муассасаси ўз 
мақсадларига эриша олмайди. Бироқ, таълим муассасасига қандай педагоглар 
зарурлиги ва уларни умумий педагогик вазифаларни ҳал этишга қандай 
йўналтириш кераклигини аниқлаш учун қуйидаги босқичларни ўз ичига 
олувчи ходимларни самарали бошқариш тизими зарур:
1. Меҳнат ресурсларини режалаштириш: педагог ходимларга бўлган 
келгуси эҳтиёжларни қондириш режасини ишлаб чиқиш. 
2. Педагог ходимларни йиғиш: барча лавозимлар бўйича потенциал ном-
зодлар захирасини яратиш.
3. Танлов: номзодларни баҳолаш ва йиғиш давомида яратилган захира-
дан энг мақбулини танлаш.
4. Иш ҳақи ва имтиёзларни белгилаш: педагогларни жалб этиш, ёллаш 
ва сақлаш мақсадида иш ҳақи ва имтиёзлар тузилмасини ишлаб чиқиш. 
5. Касбий йўналтириш ва мувофиқлаштириш: ёлланган педагогларни 
таълим муассасасига киритиш ва уларда касбий педагог маҳорат эвазига яраша 
юқори баҳо олиш мумкинлиги ҳақидаги тушунчани шакллантириш. 
6. Малака ошириш ва қайта тайёрлаш: педагогик фаолиятни самарали 
юритиш учун зарур бўлган педагогик билим, кўникма, малака ва компетен-
цияларни ривожлантириш дастурларида иштирок этишини таъминлаш.

---

338 
7. Педагогик фаолиятини баҳолаш: педагогик фаолиятини баҳолаш ме-
тодикасини ишлаб чиқиш ва уни педагогларга тушунтириш.
8. Лавозимини (тоифасини) ошириш ёки тушириш, бошка лавозимга 
(тоифага) ўтказиш ва ишдан бўшатиш: аттестация натижаларига кўра педа-
гоглар касбий тажрибасини ривожлантириш ва уларни ёллаш шартномасини 
тугатиш тартибини ишлаб чиқиш. 
Таълим муассасасида педагогик фаолиятни бошқаришнинг қуйидаги 
умумий функциялари ажратиб кўрсатилади:
1) режалаштириш - истиқболли иш режаси; йиллик ўқув-тарбиявий 
ишлар режаси; ташкилий, методик ва дарсдан ташқари ишлар режаси; ички 
назорат режаси; жамоат ташкилотлари режаси;
2) ташкил этиш - режалар ва дастурлар асосида таълим муассасаси 
раҳбарлари, педагоглар, ўқувчилар, ўз-ўзини бошқариш органлари ва жамоат 
ташкилотлари фаолиятини йўлга қўйиш;
3) тартибга солиш – режалаштирилган вазифалар ва турли муносабат-
ларни ўзаро мувофиқлаштириш;
4) рағбатлантириш - манфаатлар воситасида педагоглар фаоллигини 
ошириш;
5) назорат қилиш ва ҳисобга олиш – фаолият мазмуни ва натижаларини 
ўрганиш;
6) фаолиятнинг ташкил этилиши ва ривожланишини таҳлил қи-