F. I. Salomova, L. K. Abdukadirova, X. A. Sadullayeva, S. A. Sharipova mutaxassislikka kirish

ko‘krak diametrlarini 
o‘lchash uchun
 
sirkul.
 
o‘lchash taxtachani tekshiriluvchi boshining  yuqori  nuqtasiga  tekkuni-
cha tushiradi va o‘lchab oladi (7.4.3-rasm). 
 
 
 
7.4.3-rasm. O‘tirgan holatdagi tana uzunligini o‘lchash. 
 
 
Diametrlarni  o‘lchash  —  diametrlarni  o‘lchashda  katta va kichik 
sirkullardan foydalaniladi. Sirkul ikki oyoqchadan  va unga biriktirilgan 
yoysimon yoki to‘g‘ri  lineykadan iborat  (7.4.3-
rasm). Kichik o‘lchov sirkuli  ham  xuddi shunday 
tuzilgan. Sirkulning birinchi oyoqchasi  xuddi 
ruchkani ushlagandek I va II barmoqlar ushlanadi va 
antropometrik nuqtaga qo‘yiladi. 
Sirkulning 
ikkinchi  oyoqchasi  ikkinchi antropometrik nuqtaga 
qo‘yilib  o‘lchami  aniqlanadi.
 
Bosh diametri –  orqa 
va ko‘ndalang diametrlari – kichik sirkul yordamida 
o‘lchanadi.  Boshning orqa oldi diametri  o‘lcha-
nayotganda  bolaga nisbatan chap tomonda turiladi, 
chap  qo‘l  bilan sirkulning bir oyoqchasini 
glabellaga qo‘yadi. Glabella (r.glabella) sagital chiziq bilan qoshlar yoyi 

---

228 
 
yuqori qismini tutashtiruvchi  chiziq  kesishgan nuqtada joylashgan 
ko‘zning pastki qirg‘og‘i bilan quloqning yuqori qirg‘og‘i bir gorizontal 
tekislikda yotgan holatda  ensaning eng baland nuqtasi aniqlab  olinadi. 
Shundan keyin aniqlab olingan ikki antr-opometrik nuqtalar (glabella va 
ensa nuqtasi) aro masofa boshning orqa oldi diametriga teng bo‘ladi 
(7.4.5-rasm, A). 
Boshning  ko‘ndalang  diametri  o‘lchanayotganda tekshiruvchi tek-
shiriluvchining orqa tomonidan turib sirkulning oyoqchalarini simmetrik 
ravishda quloq suprasidan 1,5-2  sm balandlikda qo‘yib, kattaligi aniq-
lanadi (7.4.5-rasm, B).
 
A)
B)
 
 
7.4.5-rasm. Sirkul yordamida bosh diametrlarini o‘lchash. 
 
Ko‘krak diametrlari – oldi, orqa va ko‘ndalangiga o‘lchanayotganda 
tekshiruvchi  bolaning yonidan turib yo‘g‘on sirkul yordamida o‘l-
chanadi.  Bunda sirkulning bir oyoqchasi ko‘krakning  o‘rta nuqtasiga 
ko‘yiladi, ikkinchi oyoqchasi esa umurtqa pog‘onasining xuddi o‘sha 
balandlikda joylashgan nuqtasiga qo‘yiladi. Ko‘krakning  o‘rta  nuqtasi 
to‘shning  o‘rta chizig‘ining  IV  qovurg‘a balandligida joylashgan                  
(7.4.6-rasm A).
 
Ko‘ndalang ko‘krak  diametri  o‘lchanganda sirkulning oyoqchalari 
o‘rta qo‘ltiq osti chizig‘ining o‘rta ko‘krak nuqtasi balandligiga qo‘yilib, 
kattaligi aniqlanadi. Yelka diametri katta yo‘g‘on sirkul yordamida o‘l-
chanadi.  Bunda tekshiruvchi bolaning old tomonida turib sirkul oyoq-
chalarini yelka nuqtalariga qo‘yadi, kattaligini o‘lchaydi (7.4.6-rasm B). 
Vertel diametri ham yo‘g‘on sirkul yordamida o‘lchanadi,  bunda 
sirkul oyoqchalari vertel nuqtalariga qo‘yiladi va kattaligi aniqlanadi. 
 

---

229 
 
A)
B)
 
7.4.6-rasm. Sirkul yordamida ko‘krak diametrlarini o‘lchash. 
 
Aylanalarni  o‘lchash.  Bosh, ko‘krak, yelka, son, tizza aylanalari 
temir ruletka (1m) yoki rezinali santimetrli lenta (1,5m) bilan o‘lcha-
nadi. Ruletka prujinali mexanizm bilan ensa nuqtasi ustidan o‘tadi. 
Ko‘krak  aylanasi kattaligi jismoniy rivojlanishning asosiy ko‘rsat-
kichlaridan  biri  hisoblanadi.  U tana hamma ko‘krak,  bel mushaklari 
rivojlanganligi, shuningdek nafas olish tizimi holatiga bog‘liq. Ko‘krak 
aylanasi yengil nafas, chuqur nafas olishda va nafas chiqarishda 
o‘lchanadi. Lenta orqadan kurakning pastki burchagi (qo‘llar cho‘zilgan 
holatda, keyin qo‘llar  tushiriladi, lenta ko‘krak  burchagi  sohasida 
yotadi). Oldinda lenta o‘rta  ko‘krak nuqtasi orqali  yotadi. Lenta 
qimirlamasligi, ko‘krak qafasida yaxshi harakat kilishi kerak. 
Ko‘krak  aylanasi birinchi tinch holatda  o‘lchanadi.  Bu paytda bola 
e’tiborini har xil gaplar bilan chalg‘itish kerak. 
 
 
 
 
7.4.7-rasm. Bosh aylanasini o‘lchashda lentani to‘g‘ri qo‘yish tartibi. 
 

---

230 
 
 
 
7.4.8-rasm. Ko‘krak qafasi aylanasi  uzunligini o‘lchash. 
 
Keyinchalik ko‘krak aylanasi chuqur nafas olganda va chuqur nafas 
chiqarganda  aniqlanadi. Uchta aniqlash usuli ham  bitta lenta qo‘yilgan 
paytda ketma-ket  o‘tkaziladi.  O‘lchash aniqligi 0,5 sm. Ko‘krak ayla-
nasining chuqur nafas olgandagi va  chuqur nafas chiqargandagi farqi 
ko‘krak qafasi ekskursiyasini bildiradi (7.4.8-rasm).  
Yelka  aylanasi mushaklar bo‘shashganda va mushaklarning maksi-
mal yuklama paytida o‘lchanadi. Lenta o‘ng qo‘lining ikkiboshli musha-
gining kengaygan qismiga qo‘yiladi. Oldin mushaklar  bo‘shashgan va 
qo‘l tushirgan holda o‘lchanadi, keyin tirsak suyagining egilgan va 
mushaklarning maksimal yuklama berilganda o‘lchanadi. Ikki o‘lcham 
farqi mushaklarning rivojlanganligini bildiradi.  
Son aylanasi – eng katta joyidan o‘lchanadi. Buni o‘lchash boldirni 
o‘lchash bilan bir xil.  
Tana og‘irligi suyak va mushak apparatlarining rivojlanganligi bilan 
tavsiflanadi.  O‘lchash  tibbiy tarozida olib boriladi.  O‘lchashdan  oldin 
tarozi  to‘g‘rilanadi.  O‘lchashda  tekshirilayotgan odam tarozining o‘rta-
sida erkin holda turadi. Tarozining o‘lchash  toshini siljitish natijasida 
muvozanat  hosil qilinadi. O‘lchash  aniqligi 50g. Yosh bolalar o‘tirgan 
yoki yotgan holda o‘lchanadi.