|
Ekspert tizim turlari
1960—70-yillarda ishlab chiqilgan ETlar o'zlarining sohalarida klassik
hisoblanadi. Kelib chiqishi, ularning sohasi va qo'llanilgan fikrlar, usullari va
dastur ta'minotiga qarab, bir necha sinflarga bo'lish mumkin:
1.
META-DENDRAL. DENDRAL tizimi eksperimental ma'lumotlarga
(massa-spektrografiya, yadro magnit rezonansi va boshqalar) bog'liq holda
kimyoviy birikmaning tuzilishini mumkin bo'lgan holini aniqlaydi. META-
DENDRAL DENDRAL uchun bilimlar olish jarayonini avtomatlashtiradi va
kimyoviy birikma qismlarining tuzilish qoidalarini keltirib chiqaradi.
2.
MYCIN-EMYCIN-TEIREIAK-RUFF-NERMYCIN. Bular medisina
ET lari bo'lib hisoblanadi.
3.
PROKPEKTOR-KAK. PROKPEKTOR - geologik tahlil asosida yer
osti qazilmalarini topuvchi tizim. KAK esa PROKPEKTOR
uchun bilim olish
tizimi.
4.
CAKNET-EXPERT — ko'z kasalliklari diagnostikasi va ularning
oldini olish bo'yicha maslahat beruvchi ET dir. Uning asosida EXPERT bilimlar
ishlab chiqilib, uning yordami orqali bir necha medisina tizimlari ishlab chiqilgan.
5.
HEARKAY HEARKAY-2;HEARKAY-3;AGE – Bu qatordagi
birinchi ikkita tizim qo'shilib inson nutqi so'zlarini maxsus lug'at orqali aniqlovchi
intellektual tizimdir. Bu tizim original strukturasi, ya'ni e'lonlar taxtasi —
tizimning ayni vaqtdagi ishining natijalari, chuqur ma'lumotlar bazasini ifodalash
orqali ajralib turadi. Keyinchalik shu tizimlar asosida ETlarni yaratish uchun
HEARKAY-3 va AGE (Attemrt tr Generalize) instrumental tizimlari yaratildi.
6.
SM (Artificial Mathematician — Sun'iy Matematik) va EURIKCO
tizimlari Stenford Universitetida doktor D. Lenat tomonidan qidiruv va o'qitish
maqsadlarida ishlab chiqildi. Lenatning o'ylashicha, ETlar samaradorligi ulardagi
joylashgan bilimlarga bog'liq bo'ladi. Uning fikricha, tizim o'qitish qobilyatiga ega
bo'lishi uchun, unga 1000000 ga yaqin umumiy xarakterdagi ma'lumotlarni kiritish
kerak. Shuningdek, Lenat kichik bir sohani o'rganishga qaratilgan bilimlar hajmi
kichik ET larni yaratish maqsadga muvofiq emasligini ta'kidlaydi.
SM tizimiga 100 ga yaqin chiqish qoidalari va 200 dan ortiq matematik
nazariya va tasavvurlarni ko'ra oluvchi o'qitishning evristik algoritmlari jamlangan
edi. Boshidan tizim ishining natijalari yuqori baholandi. U natural qator va oddiy
sonlar tushunchalarini ifodalash imkonini berdi. Bundan tashqari, tizim Goldbax
gipotezasining varianti, ya'ni har qanday ikkidan katta juft sonni, ikkita oddiy
sonlar yig'indisi shaklida yozish mumkinligini sintezladi. Bu gipotezani to'g'riligi
yoki inkor etish kerakligi haligacha aniq emas. Tizimning keyingi rivojlanish
jarayoni to'xtab qoldi. Boshida namoyon etilgan matematik imkoniyatlarga
qaramasdan, tizim evristik qoidalarni keltirib chiqara olmasligi, faqat dastlabki
kiritilgan qoidalardan kelib chiqqan holda ish yuritishi aniqlandi.
EURIKCO tizimini yaratishda SM tizimida belgilangan kamchiliklarni yo'q
qilish usuli qo'llab ko'rildi. SM tizimidek EURIKCO yordamida olingan natijalar
yuqori baholandi. Shuningdek, EURIKCO juda qaltis o'yinlarda ishtirok eta olishi
ta'kidlandi. Uning yordamida AQSH ning harbiy dengiz floti tomonidan original
mo'ljallangan bosqichma-bosqich bajariladigan yurishlarga ega bo'lgan strategiya
ishlab chiqildi. Bu bosqichlardan biri yaroqsiz bo'lgan harbiy dengiz floti
kemalarini cho'ktirishdan iborat. Bunda butun qolgan kemalarga keng joy qoladi.
Ammo bir qancha vaqtdan keyin, tizim hamisha ham o'zidagi qoidalarni
qayta tuza olmasligi ma'lum bo'ldi. U faqat sutkaning ma'lum bir vaqtida
dasturlashtiruvchiga murojaat qilish kerak bo'lgan holda, bu qoidani qo'pol
ravishda buzadi. Shunday qilib, EURIKCO tizimi ham ishlab chiqaruvchi
tomonidan belgilangan chegaraga yetib, rivojlanishdan to'xtadi.
1990-yildan boshlab doktor Lenat bir guruh olimlar boshchi-ligida
intellektual tizimni yaratish uchun kerak bo'ladigan bir necha ming bilimlar
elementlarini kodlash va kiritish proyekti bilan mashg'ul bo'ldi. Bu proyekt Cyc
deb atalgan (Cyc «NHK» — inglizcha enciklipedia so'zidan).
Do'stlaringiz bilan baham: |
