Эвалюцианинг харакатлантирувчи кучлари

www.arxiv.uz

Reja:

1. 
   Irsiyat va uzgaruvchanlik.
   
2. 
   Modifikatsion uzgaruvchanlik.
   
3. 
   Kup allellik.
   

Yukorida tahkidlanganidek, genetika irsiyat va uzgaruvchanlik konunlarini urganadigan fandir. Irsiyat organizmlarning belgi va rivojlanish xususiyatlarini kelgusi buginga berish xossasidir. Irsiyat usimlik, xayvonlar va mikroorganizmlarning turi, navi, zotiga xos bulgan keyingi buginlarda saklab kolish vazifasini bajaradi. Irsiyat organizmlarning kupayishi va inlividual rivojlanishi bilan chambarchas boglik.

Jinsiy kupayishda erkak (sperma) va urgochi (tuxum xujayra) jinsiy xujayralarning uruglanishi natijasida yangi avlod vujudga keladi. Demak, jinsiy xujayralar bir avloddagi belgi va xususiyatlarning kelgusi buginga berilishida kuprik vazifasini bajaradi. Jinssiz (vegetativ) kupayishda yangi avlod bir xujayrali (sporalar) yoki kup xujayrali tukimalardan (novda, barg, piyozbosh, tugunak va xokazolardan) rivojlanadi. Bu kupayish usuli esa somatik (tana) xujayralar avlodlar urtasidagi boglanishning moddiy negizi bulib xizmat kiladi. Jinsiy kupayishda xam jinssiz kupayishda irsiyatning moddiy negizi xromosomalarda joylashgan genlar xisoblanadi.
Uzgaruvchanlik tur ichidagi individlarning uzaro tafovut kilishidir. Bir turning individlari urtasida kuzatiladigan tafovutlar organizmdagi irsiy xossalarning uzgarishiga boglik bulishi mumkin. Uzgaruvchanlik organizmning tashki sharoit bilan uzaro munosabatini aks ettiradi. Genetik nuktai nazardan karaganda, uzgaruvchanlik organizmning individual rivojlanishi protsessida genotipning tashki sharoit bilan uzaro reaksiyasi natijasidir.
Organizmlarning uzgaruvchanligi organik olam rivojlanishining asosiy faktorlaridan biri bulib, sunhiy tanlash bilan tabiiy tanlanish uchun asosiy manbadir.
Uzgaruvchanlik xillari. Biologiyada irsiy va noirsiy uzgaruvchanlik xillari mahlum. Noirsiy uzgaruvchanlik organizm belgilarining uzgarishi bulib, bu zugarish jinsiy kupayishda nasldan-naslga berilmaydi. Bunday uzgaruvchanlikni Darvin anik uzgaruvchanlik deb atagan edi. Xozir u genetikada modifikatsion yoki fenotopik uzgaruvchanlik deyiladi.
Irsiy uzgaruvchanlik genotip bilan boglik bulganligidan organizmning uzgargan belgi – xususiyatlari nasldan – naslga beriladi.
Genlarning kombinatsiyasi va rekombinatsiyasidan vujudga keladigan uzgaruvchanlik kombinatsion uzgaruvchanlik deyiladi. Genlar kombinatsiyasi va ularning uzaro tahsiri irsiy uzgaruvchanlikni vujudga keltiradi. Genlar kombinatsiyasi ikki protsess: 1) meyozda xromosomalarning mustakil tarkalishi va uruglanishda ularning tasodifan kushilishi; 2) xromosomalarning chalkashuvi va genlar rekombinatsiyasi asosida amalga oshadi. Kombinatsion uzgaruvchanlikda genlar uzgarmaydi, balki genotipda ularning kushilish va uzaro tahsir mexanizmigina uzgaradi.
Irsiy uzgaruvchanlikning ikkinchi xili mutatsion uzgaruvchanlik bulib, bunda organizmlarning genotipi uzgaradi. Demak, irsiy uzgaruvchanlik organizm genotipining, noirsiy uzgaruvchanlik organizm fenotipining uzgarishidir. Ushbu bobda modifikatsion va mutatsion uzgaruvchanlik bilan tanishamiz.