8
6-Ilova
O’zini-o’zi nazorat qilish uchun savollar:
1. Keyingi davrda Etnografiya fanini uz asarlari bilan boyitib zamonaviy dolzarb
muammolarni har qilishda uzlarining muayyan hissalarini qushgan etnograflardan kimlarni
bilasiz
?
2. S.P.Tolstov bilan birga ishlagan atoqli tadqiqotchilardan kimlarni bilasiz
?
3. «Jahon xaritalari» eki «Ma`mun dune xaritasi» nomi bilan mashhur bo’lgan olim
êèì
?
REJA:
1. Fanning mohiyati va kwpqirrali ijtimoiy gumanitar fan sifatida uning tadqiqot ob`ekti.
2. Etnologiyaning turli yondosh fanlar bilan aloqalari.
3. Etnologiyani davrlashtirish. Xalqona etnografik tushunchalar
va ularning ibtidoiy
jamiyatda tutgan wrni.
4. Qadimgi va wrta asrlarga oid etnografik materiallar. Buyuk geografik kashfiyotlar
jarayonida etnografik materiallarni yig`ilishi.
Jahon aholisi- XXI asrga kelib olti milliardga kwpaydi. Swnggi bir asr davomida er
kurrasidagi xalqlar son jihatdan kwpayibgina qolmay, ularning tuzilishi, turmush tarzi va ma`naviy
dunyosi ham tubdan wzgarishga yuz tutdi. Ona tabiat naqadar
rang-barang va xilma-xil bwlsa, er
yuzida yashovchi aholining etnik qiyofasi ham shu qadar rang-barang, turli-tumandir. Statistik
ma`lumotlarga kwra, wtgan asr oxirlarida jahonda ikki mingdan ortiq xalqlar va elatlar yashagan.
XX asr iqtisodiy-ijtimoiy buhronlar, ekologik, etnik muammolar asri bwldi. Bu muammolar
wz-wzidan XXI asrga ham kwchib wtdi. Shunday ekan bunday vaziyatda yoshlarning ongi va
bilimini, jamiyatni boshqarishga aloqasi bor barcha shaxslarning
tasavvurlarini etnologik
ma`lumotlar bilan boyitish zaruriyati muhim ahamiyat kasb etadi.
Etnolog olimlarning juda kwp ilmiy tadqiqotlari shuni kwrsatadiki, insoniyot tarixining
iqtisodiy davrlardan hozirgi kunlargacha bosib wtilgan barcha pogonalarida kishilar wzligini
anglashga, an`anaviy
turmush tarzi, urf-odat va ma`naviyatini tushunib olishga, ayniqsa, qwshni
elatlarning etnik xususiyatlari va hayotini bilishga doimo extiyoj sezib kelganlar. Bunday ehtiyoj
tufayli ming yillar davomida twplangan turli elatlar twg`risidagi boy ma`lumotlar
davlatlararo
munosabatlarni twg`ri ywlga qwyishga, tinchlik sari ywnalishga yordam berib kelmoqda.
Jahondagi mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy jihatdan notekis rivojlanishi
natijasida ayrim xalq va elatlarning hanuzgacha qoloq ibtidoiy tuzumda, ba`zilari esa wrta asrlar
davri madaniyati darajasida qolganligi ma`lum. Bunday elat
va etnik guruhlar Avstraliya, Afrika,
Markaziy Amerika va Osiyoning ba`zi erlarida hozirgacha saqlanib qolgan. Ular juda kam
bwlsalar-da, ammo iqtidoiy urug`-qabilachilik tuzum qonun-qoidalari, urf-odat va marosimlari,
patriarxal turmush tarzi an`analariga haligacha amal qilib kelmoqdalar.
Asli kwpchilik xalq va elatlar etnos sifatida quldorlik jamiyati davralaridan tili yaqin bwlgan
bir necha urug`-qabilalarning birikishi, wzaro urushlar va kwchishlar (migratsiya) tufayli aralashib
ketishi natijasida shakllana boshlagan. Odatda etnoslar iqtisodiy, maishiy va madaniy jihatdan eng
kuchli va rivojlangan kwp sonli elatlar doirasida muayyan ma`muriy,
hududiy va til imumiyligi
zaminida paydo bwlishgan. Ular kwpincha tiliga qarab ayrim xalq nomi bilan tanilgan.
Aytish joizki, hozirgi siyosiy va ilmiy atamalarning kwpi ikki-ikki yarim ming yillar
muqaddam Yunonistonda paydo bwlgan. Jumladan, hozir kwp ishlatiladigan «demokratiya» yoki
«demografiya» swzlari qadimgi grek (yunon) tilidan olingan bwlib, uning negizgi «demos», ya`ni
tub ma`noda «xalq» degan swz tashkil etadi. Shu ma`noda, ilk jamiyat asosini tashkil qiluvchi xalq
tushunchasini ifodalovchi yana bir atama – «etnos» ham ishlatiladigan. Masalan, «demografiya»
fani jahon yoki ayrim mamlakat aholisining soni, joylashuvi, tug`ilishi va wlimi, ijtimoiy-jinsiy va
yosh tuzilishini, tabiiy wsish va kwchish (migratsiya) jarayonini wrganadi. Lekin,
jahondagi xalq
va elatlar wz tili, kelib-chiqishi va joylashuvi, moddiy va ma`naviy madaniyati, an`naviy xwjaligi,
9
maishiy turmushi va xarakteri, milliy psixologiyasi va psixologiyasi va urf-odatlari bilan ham bir-
biridan ajralib turadilar. Xalqlarning wzaro tafovuti, umumiyligi yoki wxshashligini, ularning
wziga xosligi va xususiyatlarini jiddiy wrganishni maxsus fan sohasi «Etnologiya» va «Etnologiya»
nomi bilan XIX asr wrtalarida iste`molga kirdi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
