Etika va estetika

Amerika Qo‘shma Shtatlari. 
Amerikada o‘z fikrini to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
mumkin qadar ochiqchasiga bildirish qabul qilingan. Amerikaliklar o‘zlari nima 
haqida o‘ylasalar, hamisha shuni gapiradilar. 
Boshqa xalqlarda keng tarqalgan tildagi chuqur ma’no, mubolag‘a 
amerikaliklarni to‘g‘ri fikrdan yanglishtiradi: ular har bir jumlani so‘zma-so‘z 
qabul qilishga, aniq ekanligiga ishonch hosil qilib, tushunmagan narsani qabul 
qilmaslikka o‘rganib qolganlar. 
Amerikaliklar uchun eng asosiysi bu – individuallik va shaxs huquqidir. 
Shu bilan birga, ularning xususiyatlaridan biri, bu to‘g‘ri so‘zlik va samimiylikdir. 
Amerikaliklar sodda va qulay kiyinishni, o‘zaro oddiy va norasmiy 
muloqotni hamda korxonalarda rahbar va ishchilar o‘rtasida demokratik 
munosabatda bo‘lishni afzal ko‘radilar. 
Amerikaliklar sog‘lom, harakatchan, o‘ziga ishongan, o‘zlashtiruvchan 
bo‘lib ko‘rinishga harakat qiladilar. 
Ular vaqtni tejab, punktuallikni qadrlaydilar. Kechka qolishga yo‘l 
qo‘yilmaydi, kechka qolish hech bir narsa bilai oqlanmaydi. Muzokaralarda ular 
tezda asl maqsadga o‘tadilar va rasmiyatchilikka vaqt ketkazishni yoqtirmaydilar. 
Muzokaralar qisqa fursatli, yuzma-yuz olib boriladi va professionalizm hamda 
maqsad sari intilishlarga qaratilgan bo‘ladi. 
Yaponiya. 
Yaponiya har doim o‘zining an’anaviy yapon xushfe’lligi va 
xushmuomaligi bilan tanilgan. Yaponiyada yosh-u qari past ovozda gaplashadi. 
Yaponlarda 
birmuncha 
issiqlik 
bo‘lmasa-da, juda xushmuomala xalq 
hisoblanadilar. Yaponlar uchun xushmuomalik va odob-axloq qoidalari deyarli 
muqaddas hisoblanadi. 
Yapon etiketi ma’nosini tushuntirish uning tamoyillaridan boshlanadi. 
Yaponlarning oilaviy kutubxonasida boshqa adabiyotlar bilan birga etiket bo‘yicha 

---

71 
ko‘rgazmali kitoblar, xushfe’llilik qonunlarini o‘rganish uchun amaliy 
qo‘llanmalarni uchratish mumkin. Idoralar va hukumat muassasalarida yangi 
xodimni ishga qabul qilishdan oddin, uning etiket qoidalarini qay darajada bilishini 
tekshiradilar. Yapon etiketi insoning uyda, ko‘chada, ishda o’zini qanday tuta 
bilishi kerakligini belgilaydi. Yaponlar choyni qanday uzatishni, qanday kiyinishni, 
bosh kiyimlardan qanday foydalanishni bilishlari shart. 
Yevropa etiketidan farqli o‘laroq, yapon etiketi qoidalari bo‘yicha zinadan 
harakatlanayotganda erkak kishi chap tarafda turishi, zinadan ko‘tarilayotgan 
paytda erkak kishi ayol kishidan avval, zinadan tushayotgan paytda esa erkak kishi 
orqada bo‘lishi kerak. 
Yaponlar xushmuomala va o‘zini qo‘lga ola bilgan insonlardir. Ular uchun 
boshqa dunyo xalqlari kabi etiket qoidalari juda muhimdir. Yaponlar o‘zlarining 
an’analariga boshqalarning rioya qilishini majburiy deb hisoblamasalar-da, ularga 
rioya qilganlarga nisbatan samimiy minnatdorchilik bilan muomalada bo‘ladilar. 
Yaponiyada bosh egib so‘rashish an’anasi hali ham keng tarqalgan bo‘lgani uchun 
mehmonlarga ham bunga javoban biroz boshini egib salomlashish tavsiya qilinadi. 
Xitoy. 
An’analarga alohida yondashish, tartib, o‘rnatilgan qoida va 
an’analarga amal qilish uning xulq va odob ta’limotining asosi bo‘lib qolgan. 
Hozirgi paytda konfutsianlik shartlari va insonlar o‘rtasidagi munosabatlarniig 
jiddiy vertikal tizimi ortda qoldi. Muomala qilish, xulq-atvor tamoyillari, kiyim 
shartlari jamoat ierarxiyasiga bog‘liq bo‘lmagan holda qat’ilik tusini yo‘qotdi. 
Ayollar erkaklar kabi bir xil imtiyozlarga ega bo‘ldilar. Shu bilan birga, kattalarga 
hurmat va milliy madaniyat, tarix, adabiyotga nisbatan e’tibor tuyg‘ulari saqlanib 
qoldi. 
Shuni yodda tutish kerakki, Xitoyda etiketning asosiy xususiyati 
xushmuomalalikdir. 
Xitoyda yoshi katta yoki notanish shaxslar bilan muomualada “siz”, deb 
muloqotda bo‘lish, Yevropa davlatlariga nisbatan kam ishlatiladi. Xitoyliklar, 
asosan muloqotda bo‘lganda “sen”, deb muomalada bo‘ladilar, bu, o‘z navbatida, 
rus yoki, masalan fransuz kishilik olmoshiga to‘g‘ri keladigan to‘liq analog bo‘lib 
hisoblanmaydi. Muloqotda shaxs hurmat yuzasidan ikkinchi shaxsga nisbatan 
kishilik olmoshi o‘rniga — janob (xonim) va familiyasini qo‘shib murojaat qilishi 
mumkin.