|
Mulkiy jihatdan xususiy, jamoaviy-guruhiy va davlat tadbir- korligi ajratiladi: Xususiy tadbirkorlik — bu xususiy mulkchilikka asoslangan tadbirkorlik. Bu yerda tadbirkorlikka jalb etilgan moddiy, moliyaviy resurslar, yaratilgan tovar va xizmatlar, ularni sotishdan kelgan daromad, birinchidan, individual (yakka tarzdagi), ikkinchidan, korporativ (guruh tarkibidagi) xususiy mulk hisoblanadi. Bozor iqtisodining yetakchisi xususiy tadbirkorlik hisoblanadi. Shu sababli 0 ‘zbekistonda xususiy mulkning ustuvorligini ta’minlash strategik vazifa hisoblanadi. 0 ‘zbekistondagi xususiy tadbirkorlik jami tovar va xizmatlarning eng ko‘p qismini yaratadi. 0 ‘zbekistondagi xususiy tadbirkorlik, xususiy korxonalar (firmalar), fermer va dehqon xo'ja- liklari, yakka tartibda biznes qilish doirasida kechadi. Jamoaviy-guruhiy tadbirkorlik xususiy mulk sohiblari o‘z mulkini ko‘ngilli ravishda birlashtirganda paydo bo'ladi. Bu turli kooperativlar, uyushmalar va shirkatlardan iborat. Bu yerda mulk ikki qismga ajratiladi, birinchisi jamoaga birikkanlarning umumiy mulki, ikkinchisi ularning individual (pay) mulki. Davlat tadbirkorligi — bu davlatga qarashli korxonalar faoliyati bo'lib, iqtisodiyotning davlat sektorini tashkil etadi. Ular davlat mulki hisoblanadi, lekin bozor qoidalariga amal qilgan holda mustaqil ish yuritadilar. Davlat sektorining iqtisodiyotdagi o'rni har xil bo'ladi, biroq ko'pchilik mamlakatlarda uning yaratilgan tovar va xizmatlar miqdoridagi hissasi 20 % atrofida bo'ladi. Tadbirkorlik o'zining qonuniyligi jihatidan, ya’ni qonunlarga naqadar mos yuritilishi jihatidan oshkora va yashirin tadbirkorlikka ajratiladi. Oshkora tadbirkorlik — bu ruxsat berilgan va davlat belgilagan qonun-qoidalarga binoan yuritiladigan tadbirkorlik bo'lib, bu ochiq-oydin amal qiladi. Uning qanday faoliyat bilan shug'ullanishidan jamiyat ahli xabardor boiadi. Bu iqtisodiyotning rasmiy, ya’ni oshkora sektori hisoblanadi. Bu yerda tovar va xizmatlarning asosiy qismi yaratiladi. Yashirin tadbirkorlik — bu rasman ruxsat etilmagan, lekin amalda xufiyona tarzda va sir saqlangan holda yuritiladigan tadbirkorlik. Bu hamma yerda bor, lekin uning miqyosi har xil. Uning dunyo iqtisodiyotidagi hissasi 20 %ga teng. Iqtisodiyotga qanchalik ko‘p erkinlik berilgan boisa, yashirin tadbirkorlik shunchalik kam boiadi. Bordi-yu erkinlik cheklangan boiib, soliqlar ogir boisa. faoliyat turlarini man etish ko‘p boisa, shunchalik yashirin tad- birkorlikka kuch beriladi.
31 Тадбиркорлар иерархияси, яъни мартабасига қараб нечта табақаларга ажратилади?
Tadbirkorlar boy toifa hisoblansa-da, tarkiban bir xil emas. Katta
korxona egasini mayda, o‘zi ishlaydigan tijoratchilar bilan solishtirib
bo‘lmaydi, albatta. Tadbirkorlarning o‘z iyerarxiyasi, ya’ni martabasiga qarab o‘rin egallashi bor. Ular ham quyi, o‘rtacha, yuqori va oliy tabaqalarga ajraladi. Tadbirkorlar toifasi quyidan yuqoriga qarab quyidagi tabaqalarga ajraladi:
1) faqat foyda olishni ko‘zlab, uning ketidan tinimsiz quvuvchi tadbirkorlar. Ular biznesga yangidan kirib kelgan bo‘ladilar, shu sababli ular boyib ulgurmagan va quyi tabaqani hosil etadilar;
2) foyda ko‘rish bilan birgalikda o‘z ishidan qoniqish oluvchitadbirkorlar. Bular ma’lum darajada boylik to‘plab ulgurganidan biznesda o‘z o‘rnini topishga intiladilar. Ularni tadbirkorlarning o‘rta toifasiga kiritish mumkin;
3) foyda olib, o‘z ishidan qoniqish hosil etishdan tashqari biznes olamida o‘z hokimiyatini o‘rnatishga va raqobatda doimo g‘alabaga intiluvchi tadbirkorlar. Ular tadbirkorlik iyerarxiyasidagi yuqori qatlamni hosil etadi, shu sababli biznes elita deb yuritiladi;
4) yuqori foydaga ega bo‘lishdan tashqari, biznes olamida mutlaq hokimiyat o‘rnatishga, o‘z biznes imperiyasini tashkil etib biznes tarixida o‘z nomini qoldirishga intiluvchilar ham mavjud. Bular biznesdagi super elitani hosil etadilar. Uchinchi va to‘rtinchi toifadagi tadbirkorlar
dunyoning eng boy milliarderlaridir. Dunyoning eng boy odami «Microsoft» firmasining egasi B. Geyts hisoblangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
