Эстетика ва этиканинг алоқадорлиги

АБУ НАСР АЛ-ФАРОБИЙ (873-950)

• ЎРТА АСР ШАРҚ АЛЛОМАЛАРИ ЭСТЕТИКАСИ

• эзгулик билан гўзалликни айнанлаштиради.
• Санъат тақлидийлик ҳусусиятига эга.
• 1. Шеърий нутқ - мутлоқ ёлғон.
• 2. Софистик нутқ - асосан ёлғон.
• 3. Ҳитобий нутқ - бир хилда ҳам ёлғон, ҳам рост.
• 4. Диалектик нутқ - асосан рост.
• 5. Исботий (аподиктик) нутқ - мутлақ рост.
• Шеъриятни тасвирий санъат билан қиёслайди ва ҳар иккала санъат тури ҳам моҳиятан бир хил асосга - тақлидга бориб тақалишини айтади.
• «Мусиқа ҳақидаги катта китоб» асарида мусиқий билимни ижро санъати билан боғлиқ бўлган мусиқий амалиётга ва мусиқанинг «соф ўзини», ижрочиликка боғланмаган ҳолда ўрганадиган назарияга ажратади.

АБУ АЛИ ИБН СИНО (980-1037)

• ЎРТА АСР ШАРҚ АЛЛОМАЛАРИ ЭСТЕТИКАСИ

• Мусиқадан олинадиган лаззат мусиқий уйғунликнинг маконда ёйилишидан, пардаларнинг навбатма-навбат келишидандир.
• Мусиқада товушнинг ўзи кифоя қилмайди, балки уни қандай чиқариш муҳим.
• Жисмоний гўзаллик - қалб гўзаллиги билан белгиланади.
• Ҳақиқий шеърият билан назмий тизмаларнинг фарқи борасида фикр юритади (Эмпедокл ўз китобини вазнга солган бўлса-да унинг сўзлари ҳеч қачон шеър бўлолмайди).
• Юнон шеърияти билан араб шеъриятини солиштиради: юнонлар шеъриятда феъл-атворга қараб тақлид ишлатишни кўзлаганлар.
• Араблар икки сабабга кўра шеър ёзганлар:
• 1. Шеър орқали одамлар руҳига таъсир этиш. 2. Одамларни таажжубга солиш.

АБУ ҲОМИД МУҲАММАД АЛ-ҒАЗЗОЛИЙ (1058-1111)

• ЎРТА АСР ШАРҚ АЛЛОМАЛАРИ ЭСТЕТИКАСИ

• Қуръон билан шеъриятни, оятлар билан байтларни таққослайди:
• Қуръоннинг ҳамма оятлари ҳам тингловчининг ўша пайтдаги руҳий ҳолатига тўғри келавермайди. Шеър эса, қалб ҳолатининг инъикоси.
• Оятлар илк марта эшитаётган киши юрагида кучли из қолдиради, кейинги тинглашлар жараёнида бу из хиралашиб, йўқолиб боради.Шеър эса доимий оригиналлиги, янгиланиб туриши билан кучли таъсирга эга.
• Оятларга исбатан шеърнинг оҳанги ранг-баранг.
• Шеър вазнга эга.
• Шеърни мусиқа асбоблари жўрлигида қўшиқ қилиб айтиш мумкин.
• Маддоҳ (декломатор) тингловчига ёқмаган байт ўрнига бошқасини ўқиши мумкин, оятларга эса бу тариқа муносабатда бўлиш мумкин эмас.
• Шеър яратиш инсонга хос, шунинг учун у шеърдан лаззатланади. Оятлар Худонинг каломи, уни инсон ярата олмайди.
• Манфаатсиз гўзаллик қалб сезгиси воситасида ҳис этиладиган гўзаллик бўлиб, у муҳаббат тушунчаси билан боғлиқ ҳолда тадқиқ этилади.
• Гўзаллик - гўзалликни англаб етган одам учунгина муҳаббат обьектидир. Гўзалликни англаб етишнинг ўзи ёқимли, ўз-ўзича муҳаббат обьекти бўлиши мумкин.
• Олий даражадаги гўзаллик – бу фақат ўз камолотининг барча қирраларига тўлиқ эга бўлган нарсалардир.
• Туғма нафосат туйғусининг мавжудлиги ҳақидаги ғояни гўдаклар ва ҳайвонларнинг ҳам нафосат туйғусига эга эканлиги билан исботлашга интилади.