Eshmurodov sanjarning makroiqtisodiyot va mikroiqtisodiyot fanidan tayyorlagan

4. Belorusiya Respublikasining soliq-byudjet siyosatining xususiyatlari.

4.1 islohot byudjet tizimi RBda

So'nggi yillarda zamonaviy talablarga javob beradigan byudjet tizimini qurishda sezilarli yutuqlarga erishildi. Darhaqiqat, u barcha davlat resurslarini qayta taqsimlash uchun ma'muriy-buyruqbozlik mexanizmlaridan qurilgan kombinatsiyaga aylandi bozor tamoyillari soliq tizimi va byudjet xarajatlari, bu asosan ijtimoiy himoya davlat tizimi, byudjet tashkilotlari va iqtisodiyotning davlat sektori faoliyatini ta'minlaydi. Nodavlat sektorga to'g'ridan-to'g'ri subsidiyalar ahamiyatsiz rol o'ynaydi (ammo shuni yodda tutish kerakki, bu asosan davlat mulkini xususiylashtirishning sust sur'atlari bilan bog'liq). Tanlov asosida davlat xaridlari tizimi ishlab chiqilmoqda. Byudjet daromadlari va xarajatlarining (shu jumladan, iqtisodiy) umumiy qabul qilingan tasnifi, shuningdek ichki va tashqi moliyalashtirish byudjet taqchilligi va davlat qarzining turlari.

Yangi byudjet tasnifi "Belarus Respublikasida byudjet tizimi to'g'risida" gi Belorusiya qonunining yangi tahririga asos bo'lib, u byudjet qonunchiligi atamalari va ta'riflariga sezilarli o'zgartirishlar kiritdi, byudjet tizimini qurish va byudjet jarayonini tashkil etish tamoyillarini konkretlashtirdi. Byudjetni ijro etish bo'yicha g'aznachilik tizimining hali tugallanmagan shakllanishi allaqachon davlat moliyasini boshqarish samaradorligini sezilarli darajada oshishiga olib keldi.

Ushbu yutuqlarga qaramay, byudjet jarayonini tashkil qilishdagi mavjud muammolar hali ham shunchalik katta bo'lib, keyingi yillarda ishlab chiqilishi va takomillashtirilishi mumkin bo'lgan byudjet tizimining asoslarini shakllantirishni tugatish haqida gapirish hali mumkin emas. Bunday poydevor hali yaratilmagan. Byudjet tizimining hozirgi holatini tavsiflovchi tub muammolar (yuqoridagilarni hisobga olmaganda) soliq muammolari) quyidagicha:

Davlat byudjetini shakllantirish, umuman, "erishilganidan" usuli bo'yicha amalga oshirilmoqda. Byudjet parametrlarini belgilaydigan idoralar, hududlar va qonun chiqaruvchi hokimiyat bilan o'zaro munosabatlar byudjet xarajatlari samaradorligini baholashga asoslanmasdan, sub'ektiv savdolashish xarakterida bo'ladi. Ushbu savdolashuv (iqtisodiy maqsadga muvofiqligini ob'ektiv tahlil qilish o'rniga) oxir-oqibat davlatning moliyalashtirilgan va qayta moliyalashtirilgan majburiyatlarini tanlash va miqdorini belgilaydi. Byudjet tasnifini takomillashtirish borasida sezilarli yutuqlarga qaramay, hokimiyat, ayniqsa mintaqaviy darajadagi, hali ham yangi qoidalarga amal qilmayapti, bu ham past darajadagi byudjetni rejalashtirishga, ham barcha darajadagi byudjetlarning shaffofligi darajasiga olib keladi.

Asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlarni (YaIM, inflyatsiya o'sish sur'atlari, valyuta kursi va boshqalar) byudjet asosida, bu byudjetni ijro etish bosqichida juda ko'p va har doim ham asoslanmagan manipulyatsiyalar uchun sharoit yaratadi.

Davlat moliyasini samarali boshqarish tizimini yaratish yo'nalishidagi ma'lum yutuqlarga qaramay, uning barcha elementlari past darajadagi samaradorlik bilan ishlaydi. Bu byudjetlararo munosabatlarga va butun byudjet jarayoniga, shu jumladan byudjet siyosatini shakllantirish, byudjetni ijro etish, hisobga olish va nazorat qilish, byudjetning shaffofligi va byudjet qarorlarini qabul qilish protseduralari, qarzlar va aktivlarni boshqarish bosqichlariga taalluqlidir.

"Belorusiya Respublikasida byudjet tizimi to'g'risida" gi Belorusiya qonunining yangi tahrirdagi qabul qilinishi byudjet jarayoni samaradorligini oshirishning barcha dolzarb muammolarini, ayniqsa byudjetlararo munosabatlar nuqtai nazaridan hal qilmadi.

Bugungi kunga qadar byudjetni moliyalashtirish vositasi sifatida maqsadli byudjet mablag'lari va tegishli kreditlash mexanizmlaridan keng foydalanilmoqda. Ushbu vositalar juda samarasiz bo'lib qoladi, chunki ular yillik byudjet qonunlarida aniq belgilanmagan ortiqcha xarajatlarga yoki quyi darajadagi javobgarlik mexanizmlarining yo'qolishiga va yuqori darajadagi tegishli moliyaviy hisobotlarga olib keladi. Davlat moliya tizimida asossiz ravishda muhim rol tashqarida o'ynashda davom etmoqda byudjet mablag'lari, bu davlat resurslarini qayta taqsimlashning xira va nazoratsiz xususiyatini kuchaytiradi.

Hozirga qadar davlat daromadlari va xarajatlari milliy va xorijiy valyutalarda alohida rejalashtirilgan va hisobga olingan. Shu bilan birga, valyuta daromadi va byudjet xarajatlari rejasini tuzish va bajarish tartibi qonuniy tartibga solinmagan.

G'aznachilik tizimining paydo bo'lishi tufayli so'nggi yillarda byudjetni ijro etish jarayoni sezilarli darajada yaxshilangan bo'lsa-da, bu sohadagi muammolar hali ham juda katta. G'aznachilik tizimi mablag'larni sarflashni (har yili qabul qilinadigan qonunlarga muvofiq), asosan respublika darajasida, yil davomida moddiy xarajatlar chegaralarini belgilash, shuningdek, byudjet mablag'lari oluvchilar tomonidan tuzilgan tovarlar va xizmatlarni etkazib berish shartnomalarini ro'yxatdan o'tkazish orqali tartibga solish imkonini berdi. Budjet tashkilotlari tomonidan mablag'larning maqsadli sarflanishi ustidan joriy nazorat ham kuchaytirildi. Biroq, bir qator hollarda, ushbu jarayonlarni tartibga soluvchi Moliya vazirligining aktlari haqiqiy iqtisodiy vaziyatni hisobga olmaydi va pirovardida mablag'larning samarali sarflanishiga to'sqinlik qiladi. G'aznachilik tizimi mahalliy byudjetlarning bajarilishiga ozgina ta'sir qiladi. Resurslarni yiliga qayta taqsimlash va qo'shimcha daromadlardan foydalanish tartiblari mukammal darajada emas. Yig'ishdan qochib bo'lmaydi kreditorlik qarzi byudjetning alohida moddalari bo'yicha.

Moliya vazirligining nazorat va auditorlik organlari tomonidan, hattoki idoraviy nazorat xizmatlari tomonidan amalga oshiriladigan byudjet nazoratining sifati aniq darajada etarli emas. Amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq, asosiy e'tibor byudjet ijrosining qonunda belgilangan ko'rsatkichlarga muvofiqligiga, ya'ni. birinchi navbatda mo'ljallangan foydalanish byudjet mablag'lari, u holda davlat xarajatlarining haqiqiy samaradorligini baholash uchun moddiy yoki professional resurslar etarli emas. Ushbu muammolar, eng katta darajada, byudjet tizimining mintaqaviy darajasiga xosdir.

Davlat qarzlarini boshqarish asosan byudjet ehtiyojlari va zararli tarmoqlarni moliyaviy qo'llab-quvvatlash zarurati bilan bog'liq bo'lib, davlat qarz bozorining tejamkorlik va xususiy investitsiyalarga ta'sirini etarlicha hisobga olmasdan va turli qarz vositalarining samaradorligiga etarlicha e'tibor bermasdan. Qarzni boshqarish amalda davlat aktivlarini boshqarishni o'z ichiga olmaydi. Menejmentda davlat mulki samaradorlikni baholashga asoslangan murakkablik va yondashuvlar mavjud emas.

Yuqorida keltirilgan barcha muammolar byudjet qonunchiligini jiddiy isloh qilishni, kelajakda shunga o'xshashlik bilan tayyorlash va qabul qilishga yo'naltirishni talab qiladi Rossiya Federatsiyasi Belorusiya Respublikasining Byudjet kodeksi.

Byudjet jarayonini samarali tashkil etishning umume'tirof etilgan amaliyotiga muvofiq ushbu islohotning asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:

To'liq va barqaror bajarilishi uchun sharoit yaratish orqali byudjet tizimining barqarorligi va bashorat qilinishini ta'minlash moliyaviy majburiyatlar davlat va byudjet mablag'larining asosiy vazifalarni hal qilishda konsentratsiyasi, shu bilan birga aniq samarasiz xarajatlarni kamaytirish;

Barcha darajadagi byudjetlarning shaffofligi va byudjet qarorlarini qabul qilish tartibi, byudjetdan tashqari va maqsadli byudjet mablag'larini maksimal darajada birlashtirish;

Byudjet jarayonining barcha bosqichlarida samarali davlat moliyasini boshqarish tizimini yaratish;

Iqtisodiyotga qarz yukini kamaytirish va davlat qarzlari va aktivlarini boshqarishning yangi tamoyillariga o'tish;

Respublika va mahalliy byudjetlar o'rtasidagi xarajatlar va soliq vakolatlarini aniqroq belgilash va mintaqalarni moliyaviy qo'llab-quvvatlashning yangi tizimlarini shakllantirishga asoslangan byudjetlararo munosabatlarni isloh qilish.

Ushbu maqsadlarga erishish uchun byudjet qonunchiligini takomillashtirish nuqtai nazaridan ham, amaldagi moliya siyosatining aniq qarorlari bo'yicha ham bir qator chora-tadbirlarni bosqichma-bosqich amalga oshirish talab etiladi.

Birinchi bosqichda byudjet xarajatlari va majburiyatlari, shu jumladan davlat maqsadli dasturlari samaradorligini inventarizatsiya qilish va baholash o'tkazilishi, amaldagi byudjet tasnifi va uni qo'llash qoidalarida zarur tushuntirishlar kiritilishi kerak. Inventarizatsiya barcha toifadagi xarajatlar va byudjet majburiyatlarini, byudjet mablag'larini boshqarishning barcha darajalarini qamrab olishi kerak. Uning asosida byudjet xarajatlari samaradorligini baholash mumkin bo'ladi. Raqobat uchun teng bo'lmagan sharoitlarni yaratadigan va iqtisodiy o'sish potentsialini kamaytiradigan asossiz byudjet subsidiyalarini bosqichma-bosqich yo'q qilish va moliyaviy resurslarni davlatning asosiy funktsiyalari - ijtimoiy dasturlar, sog'liqni saqlash, madaniyat, sud, huquqni muhofaza qilish va mudofaaga sarflanadigan xarajatlarni ko'paytirishga yo'naltirish kerak.

Byudjet mablag'lari faqat xarajatlarning samaradorligini baholash asosida ("erishilgan" usuldan farqli o'laroq), turli darajadagi hokimiyat vakolatlariga to'liq mos ravishda tuzilishi kerak. Davlat majburiyatlarini uning resurslariga moslashtirish natijasida byudjet xarajatlarini rejalashtirish juda osonlashadi va asosiy vazifa moliyalashtirilgan majburiyatlar portfelini tanlash emas, balki davlat siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan kelib chiqadigan xarajatlar tarkibini qayta ko'rib chiqish, davlatning iqtisodiyotdagi ishtiroki darajasi va shakllari bo'ladi.

Byudjetni ijrosi jarayonida yillik ichki byudjetni rejalashtirishni takomillashtirishni davom ettirish, shu jumladan oylik xarajatlar chegaralarini belgilash, kamomadni moliyalashtirish manbalarini zudlik bilan tanlash va qo'shimcha byudjet daromadlaridan foydalanish tartiblarini aniqlashtirish zarur.

Jarayonlarni takomillashtirish byudjet hisobi va nazorat uslubiy ishlarni rivojlantirish va byudjet tizimining barcha darajalarida byudjet tasnifining barcha tamoyillarini amalda tatbiq etish bo'yicha chora-tadbirlarni o'z ichiga oladi. Shuningdek, nazorat va auditorlik organlari tizimidagi nazorat funktsiyalarining bir-birini qoplashini istisno qilish kerak.

Respublika va mahalliy darajada byudjetni ijro etish g'aznachilik tizimini shakllantirish imkon qadar tezroq tugatilishi kerak.

Byudjetlar va byudjet protseduralarining oshkoraligini oshirish uchun byudjet tasnifining barcha bo'limlari va byudjet tizimining barcha darajalari uchun byudjet hisobotlarini majburiy nashr etish talabini joriy etish zarur, bunga metodologik asos yaratiladi. Tovarlar va xizmatlarni davlat xaridlari uchun protseduralar ham iloji boricha ochiq bo'lishi kerak. Byudjetdan tashqari va maqsadli byudjet mablag'larini barcha darajadagi xarajatlar byudjetlarida birlashtirishni eng qisqa vaqt ichida yakunlash kerak. Xususan, tegishli xarajatlarni jami g'azna nazorati ostida umumiy asosda konsolidatsiya qilingan byudjetga o'tkazish bilan byudjetdan tashqari innovatsion fondlarni, shuningdek mahsulot va xizmatlarni sotishdan tushadigan tushumlar asosida qurilgan mahalliy va respublika maqsadli byudjet mablag'larini bosqichma-bosqich bekor qilish zarur.

Iqtisodiyotga qarz yukini kamaytirish bo'yicha strategiya va amaliy harakatlarni ishlab chiqishda nafaqat davlat qarzlarini to'lash va ularga xizmat ko'rsatish strukturasidan, balki prognoz qilinayotgan makroiqtisodiy tendentsiyalardan, shuningdek ichki moliya bozorlarini rivojlantirish zaruriyatidan kelib chiqish kerak.

Byudjet va soliq tizimlarini isloh qilish samarali soliq-byudjet siyosati uchun zaruriy shart va asos bo'lib, shunga qaramay, o'z mantig'iga, rivojlanish tamoyillari va uslublariga ega.

Belorussiya, aksariyat postsovet davlatlari singari, bosqichma-bosqich islohotlar yo'lini tanladi. Yalpi ichki mahsulotning pasayishini oldini olishga qaratilgan proinflyatsion pul-kredit siyosati sharoitida narxlarni dastlabki liberallashtirish (1992-1993) narxlarning tez o'sishiga sharoit yaratdi. O'rtacha oylik o'sish sur'ati CPI 1992-1994 yillarda. 30% dan yuqori edi. Nisbatan barqarorlashish (1995-2000 yy.) Va pul-kredit siyosatining qattiqlashishi isloh qilinmagan real sektorning butun kuchsizligini ko'rsatdi. 2000 yil kuzidan boshlab, tanlangan "o'sish nuqtalarida" faol kredit berish orqali rag'batlantiriladigan YaIM o'sishi rivojlanishning ustuvor maqsadi sifatida tanlandi - Agrosanoat majmuasi va uy-joy qurilishi. Prezident hukumat oldiga 1990 yilgi ishlab chiqarish ko'rsatkichlariga erishishni maqsad qilib qo'ydi. 1997 - 2001 yillar Belorussiya YaIM o'sishining yuqori sur'atlarini namoyish etmoqda, bu yillar davomida 40% ga o'sdi. "Belorussiya iqtisodiy mo''jizasi" Rossiyaning moliyaviy resurslari tufayli amalga oshirildi, u energetika resurslari, chiqindilar, korxonalarning asosiy va aylanma mablag'larining pasayishi uchun 1 milliard rubl qarzni bekor qildi. Shunga qaramay, tanlangan modelning samarasizligi o'sish paytida 2001 yilda paydo bo'ldi miqdoriy ko'rsatkichlar sifatining yomonlashuvi bilan birga kela boshladi. Daromadlilik va to'lov qobiliyati pasayib ketdi, kreditorlik qarzdorligi va debitorlik qarzi va zararli korxonalar soni ortdi.

Yalpi ichki mahsulotning o'sishi aholining real daromadlari ko'rsatkichlarining pasayishi fonida sodir bo'ldi. 1997 - 1998 yillarda ish haqi 40 AQSh dollarini, 1999 yilda esa. Yashash darajasidan past daromad oladigan odamlar soni allaqachon 50% ni tashkil etgan. 2000 yilda ish haqini oldinda ko'tarish bo'yicha harakatlar natijasida prezidentlik saylovlari, hisoblangan o'rtacha oylik ish haqi 1995 yil darajasiga yetdi. Hozir Beloruslarning 30 foizi qashshoqlik chegarasida yashaydi. Pensiya oluvchilar 40 AQSh dollari miqdorida pensiya oladi. Ikki va undan ortiq bolali oilalar avtomatik ravishda muhtojlarga tasniflanadi.

Belorussiya bozorni o'zgartirishning eng yomon ko'rsatkichlariga ega bo'lgan va iqtisodiy erkinlik reytingida 148-o'ringa ega bo'lgan bozor islohotlarini amalga oshirishda autsayderga aylandi. Jalb qilingan miqdori Chet el investitsiyalari kishi boshiga 123 AQSh dollarini tashkil etadi, shundan muhim qismi Belorussiya-Rossiya gaz quvuri qurilishidir.

Shunday qilib, yalpi ko'rsatkichlarning e'lon qilingan o'sishi hali Belorusiya xalqining umidlarini oqlamadi. Repressiv makroiqtisodiy siyosat va shaffof bo'lmagan huquqiy muhit mamlakatdan kapitalning qochishiga, katta biznesning soyada qolishiga, xususiy sarmoyalar va jamg'armalarning etishmasligiga yordam beradi.

Shu sababli, Belorusiya xorijiy investitsiyalarni jalb qilish kursini e'lon qilib, keng ko'lamli iqtisodiy islohotlarni boshlashi kerak. Qo'shnilarimiz tajribasi ko'rsatib turibdiki, bu iqtisodiy rivojlanish va ularning fuqarolari farovonligining sifat va miqdor ko'rsatkichlarining o'sishiga olib keladi. Shunday qilib, xalqaro ekspertlarning fikriga ko'ra, islohotlardan bosh tortish, Belorusiya boy berilgan vaqtni sarflab, boy berilgan imkoniyatlar narxini oshiradi.

Fiskal siyosat

Fiskal siyosatning mumkin bo'lgan kutilayotgan natijalaridan biri: yalpi talab ortib, iqtisodiy tiklanishga olib keladi