Эшмаматова Саодатнинг малака иши такдимоти

Эшмаматова Саодатнинг малака иши такдимоти

Мавзу:Инсон организимида моддалар ва энергия алмашинувининг ахамияти

Мундарижа:

• Кириш.Моддалар ва энергия алмашиниши хакида умумий маълумот.
• 1.Асосий кисм. Ассимилация ва диссимилация жараёнлари
• 2.Организмда оксил ёг ва углеводлар алмашинуви.
• 3.Витаминлар ва уларнинг организимидаги ахамияти
• 4.витамин танкислиги ва витамин етишмаслигидан келиб чикадиган касалликлар.
• 5. Ратционал овкатланиш, ратционал овкатланишнинг ахамияти
• 6.Энергия алмашинуви, энергия сарфи хакида маълумот

• Odam tashqi muhitdan ovqat va suv qabul qilishi,organizimda uning o’zgarishi,hazm qilinishi,hosil bo’lgan qoldiq moddalarning tashqi muhitga chiqarilishi moddalar almashinuvi deb ataladi. 2.Moddalar almashinuvi bir-biriga chambarchas bog’liq bo’lgan ikki jarayon,yani assimilyatsiya va dissimilyatsiya orqali o’tadi. Bular anobolizm va katobolizm deb ham ataladi.
• Ovqat moddalari tarkibiy qisimlarining hujayralarga o’tishi assimilyatsiya yoki anabolizm debataladi. Bu jarayon natijasida hujayralarning tarkibiy qismlari yangilanadi, ular ko’payadi. Organizm qancha yosh bo’lsa, unda assimilyatsiya jarayoni shuncha faol o’tadi. Bu esa yosh organizmning o’sishi va rivojlanishini ta’minlaydi
• Hujayralar eskirgan tarkibiy kismlarining parchalanishi (emirilishi) dissamilyatsiya yoki katabolizm deb ataladi.

• 3.Oqsillar almashinuvi. Oqsillar, ya’ni proteinlar odam organizmining sogligi, normal o’sishi va rivojlanishida muhim rol o’ynaydi. Ular organizmda ikki xil fiziologik vazifani o’taydi: plastik va energetik. Oqsillarning plastik ahamiyati shundan iboratki, ular barcha hujayralar va to’qimalarning tarkibiy qisimga kiradi, ya’ni hujayralarning eskirgan qisimlari yangilanib turishadi va ularning ko’payishiga asosiy rol o’ynydi.

• Yoglar almashinuvi. Yoglar ham oqsillarga o’xshash odam organizmida plastik va energetik ahamiyatga ega. 1g yog organizmida kislorod ta’sirida oksidlanib, 9,3 kkal energiya ajratadi. Yoglar ikki xil bo’ladi: hayvon yoglari (dumba, charvi yoglari, sariyog, baliq yogi, tuxum sarigi tarkibida yog kabilar); o’simlik yoglari (paxta, kungaboqar, zig’ir, kunjut, makkajo’xori, zaytun moylari). Dumba, charvi va tuxum sarig’i tarkibidagi yog’larda xolesterin moddasi ko’p. Bu modda ateroskleroz (qon tomirlarning qattiqlashib, mo’rtlashib va toraib qolishi) kasalligi kelishiga sabab bo’ladi. Shuning uchun yoshi 40dan oshgan odam hayvon yog’i va tuxumni kamroq iste’mol qilishi kerak.

• Uglevodlar almashinuvi. Uglevodlar odam organizmida asosan energiya manbai bo’lib hi di. Ayniqsa, jismoniy ish bajarganda ular birinchi bo’lib parchalanadi va hukayra-to’qimalarni, ayniqsa muskullarniish faoliyati uchun zarur bo’gan energiya bilan ta’minlaydi. 1guglevod kislorod ta’sirida parchalanib, 4,1 kkal energiya ajratadi. Uglevodlar asosan o’simliklardan olinadigan ovqat mahsulotlarida ko’p bo’ladi (non, kartoshka, mevalar, qovun-tarvuz hamda shirinliklarda).Katta odamning birkunlik ovqat tarkibida 350-450g uglevod bo’lish kerak.

• . Vitaminlar. Vitaminlar biologik faol moddalar bo’lib, organizmda moddalar almashinuvida qatnashadi. Rua olimi N.I. Lunin (1853- 1938) 1880-yilda himoya qilgan doktorlik dissertasiyasida vitaminlar hayvonlar organizmi uchun muhim ekanligini birinchi bo’lib isbotladi. Uning xulosasiga ko’ra, ovqta tarkibida oqsillar, yog’lar, uglevodlar, tuzlar va suvdan tashqari, alohida moddalar ham bo’ladi, bularsiz organizm yashashi mumkin esam, deyilgan edi. Keyinchalik bumuhim moddalar 1912-yilda. K. Funk otmonidan vitaminla deb nomlandi (vita-hayot dega ma’noni bildiradi).

• Vitaminlarning 40 dan ortiq turi bo’lib, ularning xar birti odam organizmida muhim fiziologik vazifani bajaradi. Agar bir necha hafta, oy davomida kundalik ovqat tarkibida biror vitamin yetishmasa, uning organizmda bajaradigan fiziologik vazifasi buziladi. Natijada ma’lum kasallik kelib chiqadi. Agar odam organizmida biror vitamin mutloqo yo’qolsa, avitominoz, uning miqdori kamaysa, gipovitaminoz, me’yoridan ortib ketsa, gipervitaminoz deb ataladi. Bu holatlarning har qaysisidao’ziga xos hastaliklar belgilari paydo bo’ladi. Masalan, gipovitaminoz A, gipovitaminoz B, gipovitaminoz C ,va hokozo.Har xil vitaminlar turli vazifani bajaradi. Vitaminlar yoq’da va suvda eruvchilarga bo’linadi. Yog’da eruvchilar A, B, D vitaminlari, suvda eruvchilarga B guruh K, C, PP, kabi vitaminlar kiradi.

• A vitamin hayvon va odam organizmi o’sishi va rivojlanishida, hujayralarning bo’linib ko’payishida, epiteliy to’qimasining funksional holatini normal saqlashda, ko’z o’tkirligining yaxshi bo’lishini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
• B guruh vitaminlari. Bu guruhga B1(tiamit), B2(riboflavin), B6, B12, B15, PP (nikotin kislota), pantotenat kislota va boshqalar kiradi.
• B1 vitamin (tiamin) markaziy nerv sistemasida qo’zg’alish va tormozlanish jarayonlari normal o’tishida, muhim rol o’ynaydi. Agar u kundalik ovqat tarkibida yetarli miqdorda bo’lmasa, odamda gipovitaminoz B1 kasalligi yuzaga keladi. Buning belgilari oyoq-qo’l muskullarida uvishib og’rish, holsizlik, tez charchash: odamning aqliy ish faoliyati pasayadi, ya’niy o’zlashtirish, esda saqlash, e’tiborni muhim masalaga jalb etish kabi qobuliyatlar pasayadi. Bu vitaminlar uzoq muddat davomida yetishmasa, avitaminoz B1, yaniy beri-beri kasalligi vujutga keladi. Uning belgilari shundan iboratki, nerv sistemasida ro’y bergan chuqur o’zgarishi natijasida nerv tolalari shol bo’lib qoladi, terida sezuvchnlik oldiniga kuchayadi, so’ngra yoqoladi, qo’l –oyoq muskullarining xarakati kuchsizlanadi. Odam oyog’ni yaxshi ko’tara olmaydi va sudrab bosadi.
• B2 vitamin (riboflavin) ko’zning ravshanligi,ranglarni yaxshi ajratishda, terida yaralarningtuzalishida, bolalarningo’sish va rivojlanishida muxim rol o’naydi. U ovqat tarkibida yetarli bo’lmasa gipovitaminoz B2 yuzaga keladi. Bu kasallikda ko’zning shoh pardasi xiralashadi va ko’rish o’tkirligi, ranglarni ajratish qobiliyati pasayadi. Lablar qizaradi, achishadi, va yara hosil bo’ladi. Soch to’kiladi,. Bu vitamin jigar, buyrak, tuxum, sarig’I, ust va sut maxsulotlarida, no’xat, loviya tarkibida bo’ladi.
• PP vitamin (nikotin kialota) hujayra va to’qimalarda moddalar almashinuvi jarayoni normal o’toishda muhim rol o’ynaydi. Bu vitamin yetishmaligi natijasida vujutga kelgan gipovitaminoz PP kasalligida normalari D bilan boshlanubvchi uchta kasallik yuzaga keladi: dermatit, diareya, dementsiya.

• Energiya almashinuvi. Energiya sarfi. Odam organizmida kecha-kunduz davomida sarflanayutgan energiya uch qismdan iborat:
• 1.Asosiy moddalar almashinuvi ta’minlash uchun sarflanadigan energiya.
• 2. Ovqatni hazm qilishga sarflanadigan energaya.
• 3. Odam bir kecha-kunduzda bajaradigan ishga sarflanadigan energiya.
• Bajaradigan ishning turiga va sarflanayotgan energiya miqdoriga ko’ra, barcha ishlovchi odanlar 4 guruhga bolinadi:
• Birinchi guruhga aksariyat yengil mehnat, aqliy mehnat bilan shug’ulanuvchilar kiradi. Ular organizmi bir kecha-kunduzda sarflaydigan energiya miqdori 2500-3000 kkal ga teng:
• Ikinchi guruhga mexanizmlashgan jismoniy mehnat bilan shug’ulanuvchilar kiradi. Ular bir kecha-kunduzda 3000-3500 kkal energiya sarflaydilar.
• Uchinchi guruhga mexanizatsiyalashmagan og’ir jismoniy mehnat bilan shug’ulanuvchilar kiradi. Ular bir kecha-kunduzlik energiya sarfi 3500-4000 kkal ni tashkil etadi. Muntazam ravishda jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanuvchilar ham shu guruhga kiradi.
• To’rtinchi guruhga mexanizatsiyalashmagan og’r jismoniy mehnat bilan shug’llanuvchilar kiradi. Shuningdek, yuqori razryatga ega bo’lgan sportchilar ham shu guruhga kiradilar. Bu guruhga kirgan odaml\arning bir kecha-kunduzlik energiya sarfi 4500-8000 kkal ni tashkil etadi.
• Ko’pchilik aqliy va engil jismoniy mehnat shug’ullanadilar. Ularning kecha- kunduzlik energiya sarfi 3000-3500 kkal ni tashkil etadi. Shundan 1200-1500 kkal energiya har kuni jismoniy mehnat sarflanishi lozim. Agar jismoniy mehnat qilish zarurati bo’lmasa, sport bilan shug’ullanish kerak.

Мевали витаминга бой салатлар

• Foydalanilgan adabiyotlar
•  
•  
• B.Aminov. “Odam va uning salomatligi”
• E.A.Varavyova “Anatomiya I fizialogiya”
• www.ziyonet.uz
• www.nur.uz

Эътиборингиз
учун рахмат!
Ёқмли иштаха