Eron 1918-1945 yillarda Bajardi : Maxmudov n tekshirdi : Sayfullayev

1921 yil 21 fevral davlat toʼntarishi

Eronda milliy-ozodlik harakatlarini bostirilganligiga qaramay,Xojarlar monarxiyasi mamlakatda separatizmga mustaqil ravishda barham bera olmay, Eronning Аngliyadan mustaqilligini himoya qila olmay qolib oʼzini mutlaqo obroʼsizlantiradi. Bunday sharoitda 1921 yil 21 fevralda (Eron kalendari boʼyicha 1299 yil xutning 3-kuni) Tehronda davlat toʼntarishi sodir boʼldi. Fitna inglizlar bilan aloqada boʼlgan SaidZiyoviddin Tabatabai tomonidan uyushtirildi va Rizoxon qoʼmondonligi ostidagi kazak brigada kuchlari tomonidan amalga oshirildi. Mamlakat poytaxti amalda jangsiz egallandi, hukumat hokimiyatdan mahrum etildi,toʼntarish tashkilotchilari oʼzlariga maʼqul kelmagan shaxslarni qamoqqa olishlarni amalga oshirdi.

Ziyoviddin Tabatabai

Ziyoviddin Tabatabai va harbiy vazir Rizoxon boshchiligida hukumat shakllantirildi. “Qora maxkama” deb atalgan bu hukumat bundan keyin milliy ozodlik harakatini oldini olish maqsadida aristokratlarga-qarshi kurash va ishchi-dehqonlarning ahvolini yaxshilash haqidagi deklaratsiyani eʼlon qiladi. Deklaratsiyada mustaqil tashqi siyosat yuritish, 1919 yilgi ingliz-eron bitimini bekor qilinishi eʼlon qilingan edi. Ziyoviddin hukumati va 1921 yil mayda uning oʼrniga kelgan Qovam asSaltana hukumati inglizlarga qarshi yoʼnalishidagi bir qator choratadbirlarni oʼtkazdi. Inglizlar tomonidan shakllantirilgan Janubiy Eron oʼqchilari korpusi tugatildi, mamlakatdan ingliz harbiy yoʼriqchilari va moliya maslahatchilari, 1921 yilning bahorida esa, ingliz okkupatsiyachi qoʼshinlari chaqirib yuborildi. Shunday qilib, Аngliya urush davrida va urush tugashi bilan Eronda qoʼlga kiritgan oʼzining barcha pozitsiyalarini yoʼqotdi

Sovet-Eron shartnomasi

1921 yilning 26 fevralida Moskvada Sovet-Eron shartnomasi imzolandi. U Sovet Rossiyasining chor Rossiyasining ilgarigi siyosatidan voz kechkanligini tasdiqladi va Eron bilan tuzilgan shartnomalar, konventsiya va bitimlar batamom oʼz kuchini yoʼqotganligini eʼlon qildi.Sovet hukumati Eronning hududiy yaxlitligi va dahlsizligiga tahdid qiluvchi har qanday tadbirlarda ishtirok etishdan bosh tortishini maʼlum qildi. Sovet hukumati Eron xalqi tassarrufiga koʼplab mablagʼlar,mulklarni qoldirish bilan birga, nihoyat asoratli zaym boʼyicha Eronning Rossiyaga qarzdorligini bekor qildi. Shartnomaning 6-moddasi agar Eron hududi Rossiyaga qarshi harbiy harakatlar bazasiga aylantirilsa, Eron hukumati bu xavfni oʼzi bartaraf eta olmagan taqdirda, Eron hududiga sovet qoʼshinlarini kiritilishini koʼzda tutardi